Ipak, ova psihopatološka slika društvenih odnosa u Crnoj Gori sada je promijenila oblik u realan i racionalan strah od ugrožavanja prava na privatnost.
Više nijesu u pitanju bezbjednosne službe, odnosno, kako bi se u narodskom žargonu reklo, “država”. Sada može da nas snima i sluša ko god hoće,
jer se takva tehnika prodaje na sve strane i to po veoma pristupačnim cijenama. Sa druge strane, kontrolni mehanizam državnih institucija i dalje je na ispitu.
Ova problematika aktuelizovana je minulih dana kada su mediji objavili da su širom Kotora i Podgorice instalirane kamere na javnim površinama, te da nije poznato ko ih i zbog čega postavlja. Slučaj je dospio u ruke Vrhovnog državnog tužilaštva, a potom se u cijelu priču uključila i Agencija za zaštitu ličnih podataka, zatraživši da svaka Opština prvojeri da li se i u kojoj mjeri na ovaj način krši pravo na privatnost na njenoj teritoriji.
Istina, uslijedila su i hapšena, te pretresi nekoliko stanova u Kotoru kada su zaplijenjeni dronovi, kamere, risiveri i drugi tehnički uređaji. Niko, međutim, ne zna koliko je kamera i prisluškivača ostalo instalirano na javnim prostorima širom Crne Gore, koliko se njih ne može uočiti golim okom, a ni u kojoj se mjeri zaista krši pravo na privatnost svih nas.
Moderna tehnologij a donosi sve dostupnije i jeftinije prisluškivače od nekoliko desetina eura. Poznavaoci informacionih tehnologija tvrde da i sami uz pomoć fleški, koje se u slobodnoj prodaji mogu naći za 20 eura i uparivanjem sa nekoliko dostupnih internet programa uspješno može prisluškivati telefonski razgovor A doba napredne tehnologije, osim prislušnih uređaja koji se mogu naći u svakoj bolje opremljenoj prodavnici tehničkih aparata, sa sobom donosi i kontraprodukt aparat kojim se svako ko sumnja da je predmet prisluškivanja može uvjeriti u istinitost svojih sumnji. Oni koji se bave prodajom ovih uređaja tvrde da među kupcima ima visoko kotiranih političara, vlasnika privatnih firmi, ali i ljubavnika.
Sagovornici Dnevnih novina koji se bave ugradnjom video nadzora i drugih tehničkih uređaja, a koji su željeli da ostanu anonimni, tvrde da rade isključivo po zakonu. Instaliranjem ovih uređaja na javnim površinama rizikovali bi, kako kažu, licence koje su stekli od MUP-a. Takvih firmi je prema riječima upućenih svega 39, dok se procjenjuje da onih koji rade na “divlje” a kojima je potrošačeva želja zapovijest, gotovo tri puta više. Da li upravo oni postavljaju kamere u liftove, kafiće, na ulice i druge javne površine ili im u tome pomažu i pojedine registrovane firme za sada nije jasno. To je očito enigma i za nadležne organe budući da javnost do danas nije insformisana ni o jednom procesuiranom slučaju za krvično djelo “neovlašćeno snimanje i prisluškivanje”.
Prolaskom kroz novoizgrađene kvartove, pored kafića, a i u njihovoj unutrašnjosti, svi postajemo meta neovlašćenog snimanja. Šta je tačno dozvoljeno snimanje, a šta predstavlja kršenje jednog od osnovnih ljudskih prava, priča jedan od sagovomika DN, dobro upućen u ovu tematiku.
“Kod pravnih lica zakon je jasan. Ne mogu se snimati prostori za stranke, čekaone, liftovi, prostori van radnog mjesta poput garderobe, sanitarnih prostorija i slično. U kafićima se može snimati šank gdje se obavlja proces rada i ulaz u lokal, ne mogu se snimati gosti za stolovima. Kafići, ali i sva pravna lica dužna su da osim licence, organizuju službu zaštite ili alarm, te da angažuju firmu koja će sprovesti monitoring tog video nadzora. Osim toga, svi zaposleni koj i rade u službi zaštite prethodno moraju proći poseban kurs”, kaže jedan od sagovornika DN.
Kada je riječ o stambenim zgradama, zakon dozvoljava da se uz saglasnost 70 odsto stanara nadzor ugradi na zajedničkim prostorijama u zgradi, kao i na ulazu i izlazu iz nje, ali se ne može sniamti ulaz i izlaz iz stanova.
Situacija je nešto drugačija sa prostorom koji je u privatnom vlasništvu, tvrde sagovomici DN.
“Ako imate kamere u svojoj kući gdje se ne obavlja privredna djelatnost, to nadležnu agenciju ne brine. Bitno je da ne snimate tuđe dvorište, ulicu, druge stanove, ulaze i slično. Hoćete li imati video nadzor spolj a i unutar svoj e kuće, odnosno u dvorištu, to vam niko ne može zabraniti”, navodi jedan od sagovornika.
Kamere su, međutim, samo jedan od načina kojima se sve češće krši pravo na privatnost.
Službe bezbjednosti odavno nijesu jedine koje pribjegavaju snimanju i prisluškivanju. Međutim, kada to rade u vidu mjera tajnog nadzora, zakon ih obavezuje da obavijeste građanina na kojeg su te mjere bile primijenjene. Nadležni ipak nikada nijesu javno saopštili koliko se često pribjegava ovim mjerama, da li se materijali redovno uništavaju, kao ni koliko je od njih osnovano, a koliko je korišćeno bez osnova.
Crnogorsko pravosuđe, po riječima upućenih, ne pamti da je sudija za istragu ikada pozvao građanina i predočio mu da su nad njim sprovođene mjere tajnog nadzora. Ukoliko neko zapita za razlog takvog postupanja, nadležni će se pozvati na odredbu ZKP-a u kojoj stoji da se osoba koja je bila praćena ili prisluškivana neće o tome obavije stiti “ako postoji osnovana bojazan da bi obavještavanje lica ili uvid u dobijeni materijal moglo da predstavlja ozbiljnu opasnost po život i zdravlje ljudi ili bi moglo ugroziti neku od istraga koje su u toku ili iz drugih opravdanih razloga”.
Kako da saznate da li vas neko prisluškuje
Zbog veoma rasprostranjene upotrebe mobilnih te lefona, ovi uređaji postaju “otvorena vrata” vaše privatnosti. Prema riječima upućenih, za individualno prisluškivanje se uglavnom koriste softveri, koji se aktiviraju daljinski SMS porukom. Kod smart telefona treba obratiti pažnju na pozadinske procese, odnosno da li mobilni uređaji naglo troše bateriju, što je jedan od prvih pokazatelja. Takođe je moguće identifikovati i prisluškivanje na osnovu listinga telefonskih poziva koji će, u slučaju da ste meta prisluškivanja, pokazati iza svakog poziva i poruke isti, nepoznati broj.
Krivičnim zakonikom predviđena kazna od novčane do tri godine zatvora
“Ko posebnim uređajima neovlašćeno prisluškuje ili snima razgovor, izjavu ili kakvo saopštenje koji mu nijesu namijenjeni, kazniće se novčanom kaznom ili zatvorom do jedne godine. Ista kazna je predviđena i za osobu koja omogući nepoznatom licu da se upozna sa razgovorom, izjavom ili saopštenjem koji su neovlašćeno prisluškivani, odnosno tonski snimani”, navodi se u Krivičnom zakoniku. U slučaju da navedeno krivično djelo počini službeno lice u vršenju službene radnje predviđena je viša kazna do tri godine zatvora.
Osim toga, Zakon o javnom redu i miru predviđa da se u prekršaje kojima se narušavaju javni red i mir ubrajaju radnje kojima se na nedozvoljeni način remeti mir, rad i normalan način života građana, stvara nemir, neraspoloženje i uznemirenost i ometa kretanje građana, a ovo se može vršiti posredstvom elektronskih komunikacionih sistema.
