On podrazumijeva gubitak (tačnije gubitke), postavlja pred osobu velike zahtjeve za promjenu, zahtijeva aktiviranje složenog, intenzivnog i dugotrajnog kopinga (prevladavanja) i često vodi iscrpljenju.
Kod većine ljudi prekidanje odnosa sa dugotrajnim partnerom izaziva izuzetno jak bol – kako kod onih koji su bili generatori odluke, tako i kod onih kojima je odluka na neki način nametnuta.
Razvod nije jedan izolovan, jasno omeđen događaj – prije je riječ o procesu – sadrži kako pojedinačne stresne događaje, tako i kumulativni set gubitaka i zahtjeva za adaptacijom, pa zato najčešće vodi u stanje gubitka ravnoteže.
Osobe koje prolaze kroz proces razvoda su pod velikim rizikom za razvoj krize – u različitim vremenskim tačkama, čak i nakon zvaničnog, legalnog raskida.
RAZVOD I POSLEDICE PO MENTALNO ZDRAVLJE
I kod žena i kod muškaraca razvod je jedan od vodećih faktora rizika za razvitak velike depresije ili depresije major. S druge strane – biti u zadovoljavajućem partnerskom odnosu je zaštitni faktor od iste. Takođe, istraživanja su pokazala da kod razvedenih osoba postoji statistički više suicida, nego kod onih koji su u srećnom braku. Relevantni faktori rizika svakako su: nivo samopouzdanja i samopoštovanja, socijalna aktivnost/ izolacija, postojanje socijalne podrške od porodice ili prijatelja, lična istorija depresije, depresija u porodici, finansijski problemi, problemi vezani za ulogu roditelja, zloupotreba alkohola ili droga, osjećanje beznadežnosti.
RAZVOD KAO KRIZA
Proces razvoda može da dovede do krize na dva načina:
a) Osoba može da iskusi jedan izuzetno stresan događaj u okviru partnerskog odnosa što vodi ka krizi ili;
b) Kumulativni efekti gubitaka i zahtjeva za adaptaciju kao posledice razvoda vode ka slabljenju resursa za suočavanje – veća verovatnoća da se razni događaji dožive kao stresni, krizogeni.
Izdvojeni stresni događaji mogu da se pojave u različitim događajima, na primjer:
kao događaji koji dovode do odluke da se osoba razvede (otkrivanje nevjerstva, akutno eskaliranje konflikata ili nasilja, smrt člana porodice, posebno djeteta, smrt bliskog prijatelja, otkrivanje fizičkog ili seksualnog zlostavljanja djeteta, otkrivanje ozbiljne materijalne neodgovornosti partnera, zloupotreba alkohola ili psihoaktivnih supstanci, gubitak povjerenja u partnera itd.)
Takođe do njih može doći tokom tranzicione faze razvoda (u fazi kada se donose važne odluke: podjela imovine, podjela odgovornosti oko djece, alimentacija i sl.)
Ovi stresni događaji koji su izdvojeni mogu da se pojave i (dosta) nakon “formalnog” završavanja razvoda (npr. viđenje bivšeg partnera sa novim partnerom, saznanje skrivenih nevjerstava koja su se dešavala još tokom braka, konflikt oko roditeljstva, ne plaćanje alimentacije, kada se dijete ili neki član šire porodice okreće protiv jednog od bivših partnera i sl.)
Kumulativne posledice ?
Razvod “gura” osobu u prolongirano, hronično stanje distresa, dezorganizacije, veće nesigurnosti u odnosu na budućnost.
Gubitak povezan sa prekidom partnerskog odnosa zahtijeva redefinisanje, restruktuaciju identiteta – novo viđenje sebe kao neudate (tačnije razvedene) osobe predstavlja mnogo izazova. Osoba više nije dio dijade – drugačije doživljava sebe i drugi je drugačije doživljavaju.
Tu su i praktične promjene: selidbe, raspodjela imovine, novi radni zadaci, traženje posla i sl. Sve su ovo i emocionalno zahtjevni zadaci.
Sitni stresori sa kojima bi se osoba prije suočavala efikasno sada izazivaju veći distres – zbog iscrpljenosti koping potencijala (potencijala prevladavanja stresa) tokom razvoda.
Kaslow (1984), Storm i Sprenkle (1982) identifikovali su 3 međusobno preklapajuće faze razvoda.
FAZA DONOŠENJA ODLUKE
Za većinu ljudi nije lako donijeti odluku o prekidu dugogodišnjeg partnerskog odnosa.
Najčešće jedan ili oba partnera već duže vrijeme nije zadovoljan odnosom što vodi u hroničan distres i iscrprljujuće stanje neodlučnosti.
Stanje neodlučnosti je već samo po sebi izuzetno stresno za većinu – visok nivo frustracije, anksioznost, nesigurnost, strah, briga, nepovjerenje (posebno za onog partnera koji je više posvećen odnosu), povrijeđenost, zamjeranje, depresija, beznadežnost, osjećanje psihološke slabosti.
Često je to faza smanjene partnerske ljubavi, intimnosti, seksualne želje i seksualnog zadovoljstva.
Osobe koje su psihološki fragilnije, koje su u zavisničkoj poziciji u odnosu na partnera, imaju nisko samopouzdanje i samopoštovanje često doživljavaju “sitnije” krize tokom perioda koji prethodi donošenju odluke o razvodu. Najčešće je ovaj partner više posvećen odnosu i manje je vjerovatno da će baš on/ona donijeti odluku da ostavi partnera – obično je ovaj partner vulnerabilniji u dijadi i više je verovatno da će se kod nje/ njega razviti (intenzivnija) kriza. Ipak ovo ne znači da kod drugog partnera razvod ne može da izazove krizu.
Bez obzira na to da li je odluka o razvodu jednostrana ili obostrana – potencijal za krizu je velik.
TRANZICIONA FAZA
Kada je odluka donešena partneri su “gurnuti” u velike životne promjene.
Potreba za velikim brojem životnih odluka i promjena: ko će se starati o djeci, kada, koliko često i kako će drugi roditelj viđati djecu, pitanja vezana za alimentaciju, pitanja vezana za životni prostor i imovinu itd.
Saopštavanje odluke djeci, široj porodici, prijateljima …
Postizanje fizičke separacije – izuzetno bolan period za oba partnera
Česte pravne procedure – vrlo veliki stresogeni potencijal – ogroman broj potencijalnih okidača za krizu.
POST-RAZVODNA FAZA
Izuzetno veliki broj promjena čini ovu fazu: brojni gubici, redefinisanje identiteta, prilagođavanje novom životnom stilu i novim ulogama itd.
Čak i kod onih osoba koje su donijele odluku o razvodu, iako osjećanje ljubavi možda više i ne postoji – određena vrsta afektivne vezanosti za partnera ostaje – otežava trajno emocionalno odvajanje i prihvatanje gubitka.
Za onog partnera koji je ostavljen tu je smanjeno samopouzdanje i negativno samo-vrednovanje – često se socijalno povlače, postaju izolovani, usamljeni.
U ovoj fazi mogu da se jave i česte neadekvatne strategije za prevladavanje: povećano konzumiranje alkohola, droga, previše spavanja, ekscesivno vježbanje ili ekscesivna posvećenost poslu …
Razvod ne znači prekid normalnih ljudskih potreba za bliskošću i seksualnim gratifikacijama.
Vremenom se osoba vraća u “svijet traženja partnera” – upoznavanje novih ljudi, udvaranja i sl. Mnogi pristupaju ovim aktivnostima sa većom dozom nepovjerenja, straha, anksioznosti, nesigurnosti, dok drugi iste ove aktivnosti doživljavaju kao uzbudljive, zabavno provokativne, podmlađujuće.
U novim odnosima se nerijetko aktiviraju nerazriješeni konflikti iz prethodnog partnerskog odnosa, što može da predstavlja problem.
Zbog iscrpljenosti potencijala za prevladavanje tokom razvoda, mnogi su ranjiviji i doživljavaju čak i sitne probleme u novoj vezi kao izuzetno stresne. Mnogi nakon razvoda imaju više površnih seksaulnih veza – često kao odbrana od stvaranja istinske bliskosti
Osobe koje su se tek razvele sklone su ponašanjima koja su inače atipična za njih, i ovo njihovo ponašanje nema puno veze sa stavovima.
Marija Šćepović je po zanimanju dipl.psiholog MA Kliničke psihologije i psihoterapije, i REBT psihoterapeut na specijalizaciji
