Milovan Đilas rođen je 4. juna 1911. godine u selu Podbišće kod Mojkovca. Imao je i starijeg brata Aleksu. Školovao se u Kolašinu i Beranama, gdje završio osnovnu školu i gimnaziju.
Poslije završetka gimnazije odlazi u Beograd gdje počinje da studira filozofiju i pravo na Beogradskom univerzitetu 1932. godine. Tada se povezuje da ilegalnom Skojevskom organizacijom i vrlo brzo postaje član SKOJ-a. Za vrijeme studija, aktivno je radio i kao skojevski povjerenik na štampanju, pisanju i rasturanju propagandnog materijala.
Krajem 1932. njegovu aktivnost zapazilo je i članstvo Komunističke partije Jugoslavije, pa je Milovan Đilas aprila 1933. godine primljen u KPJ.
Za vrijeme velike provale komunista u Beogradu, policija ga je uhapsila u avgustu 1933. godine, i to na pijaci. Milovan Đilas je prebačen u Glavnjaču gdje su ga ispitivali Dragi Jovanović i Svetozar Vujković. Nije ništa priznao, pa je bio pretučen i ostavljen cijelu noć da bez odjeće leži u zatvorskoj ćeliji. Sjutradan mu je počelo suđenje pred Opštinskim sudom grada Beograda koji ga je po Zakonu o zaštiti države osudio na pet godina zatvora u Sremskoj Mitrovici.
Za vrijeme svog boravka u Sremskoj Mitrovici, Milovan Đilas je uspio da prevede tri romana Maksima Gorkog i deset njegovih pripovedaka, na dva džaka toalet-papira jer mu nije bilo dozvoljeno korišćenje papira. Takođe je preveo i Miltonov „Izgubljeni raj“, koji će kasnije biti nagrađen od strane profesora Miloša Đurića.
Isljednici su ga nekoliko puta zatvarali u samicu, tražili da otkrije partijsku liniju, ali nisu uspjeli. Đilas je jedne večeri bio toliko pretučen, da ujutru nije mogao da stoji na nogama. Zato je riješio da započene štrajk glađu. Sva jela koja bi mu se servirala, prosipao bi i vraćao. Krajem 1934. godine imao je srčanih problema, pa su ga na prijedlog ljekara prebacili u udobniju ćeliju i više nije bio u samicama.
Punu kaznu nije izdržao. Pomilovan je i iz zatvora je izašao početkom 1936. godine. Po izlasku iz zatvora stanovao je kod svog prijatelja sa studija na periferiji Beograda. Nastavio je da se bavi komunističkom propagandom.
Za Milovana Đilasa je čuo i generalni sekretar KPJ Josip Broz Tito. On je tada probao na sve načine da se poveže s njim i da iskoristi njegovu sposobnost na jačanju Partije. Tito šalje direktivu da se Milovan Đilas nađe na partijskom savjetovanju u Zagrebu početkom 1938. godine.
Na sastanku u Zagrebu, Milovan Đilas je dobio od Tita zadatak da organizuje slanje dobrovoljaca za Španiju. Iste godine je bio izabran u Centralni komitet Komunističke partije Jugoslavije.
U maju 1939. učestvuje na Zemaljskoj konferenciji u Šmartnoj Gori kao delegat iz Srbije, a početkom 1940. godine Milovan Đilas je primljen u Politbiro CK KPJ.
Za vrijeme pristupanja Trojnom paktu i prvih narodnih nezadovoljstva, Tito šalje Đilasa u Beograd da izvještava Partiju o narodnim utiscima. U Beograd stiže sa svojom ženom Mitrom Mitrović, sa kojom je zajedno pošao u rat kasnije. U Beogradu mu se pridružio i Rade Končar.
Đilas se uoči demonstracija sastao sa Dragoljubom Jovanovićem, vođom lijevih zemljoradnika i rekao mu da će se komunisti bez obzira na demonstracije zalagati za borbu. Nakon završetka demonstracija, poslao je svoju ženu da iznese Titu raport. Po dolasku Tita u Beograd, učestvuje na sastanku Politbiroa u Molerovoj ulici. Prvih dana poslije napada Njemačke na SSSR, učestvuje na sastanku Agitpropa CK za Srbiju.
Milovan Đilas učestvuje na sastanku Politbiroa CK KPJ 4. jula 1941. godine kada je određen za opunomoćenog delegata CK za Crnu Goru. Na njega su prenešena izvanredna ovlašćenja po partijskoj i vojnoj liniji, s pravom smenjivanja rukovodstva i s pravom kažnjavanja. Kao član Politbiroa, automatski je izabran i za člana Vrhovnog štaba.
Odmah je otišao u Crnu Goru i zajedno sa kapetanom Arsom Jovanovićem organizovao ustanak i bio je komandant Privremene Vrhovne komande nacionalnooslobodilačkih trupa za Crnu Goru, Boku i Sandžak. Poslije splašnjavanja Trinaestojulskog ustanka i savjetovanja u Stolacama, na njegovo mjesto je upućen Ivan Milutinović, a on je povučen u Vrhovni štab, gdje je imao zaduženje za propagnadni rad i učestvovao je u uređivanju lista „Borba“, u oslobođenom Užicu.
Zajedno sa Mitrom Bakićem dočekao je prvu englesku vojnu misiju koju je predvodio kapetan Bil Hadson u Petrovcu na Moru. Zajedno su ga odveli u partizanski Vrhovni štab u Užicu.
Povlačio se zajedno sa Vrhovnim štabom prema Zlatiboru, pa dalje u Sandžak. Milovan Đilas se pred kraj 1941. nalazio s Vrhovnim štabom u Sandžaku gdje radi na prikupljanju ostalih partizanskih jedinica koje su se povlačile poslije pada Užičke Republike.
Novembra 1941. godine, u Crnoj Gori, je poginuo Đilasov stariji brat Aleksa koji je 1951. godine proglašen za narodnog heroja.
Tek u martu 1942. godine ponovo odlazi u Crnu Goru, u kojoj se u međuvremenu rasplamsao partizansko-četnički građanski rat. Momčilo Cemović, koji se najviše bavio ovim periodom Đilasovog ratovanja, smatra da su CK KPJ i Vrhovni štab poslali Đilasa da utvrdi stvarno stanje i smijeni odgovorne rukovodioce, što je on i učinio.
Radio je na uređivanju partijskog lista „Borba“ koja je obnovljena u Bosanskoj Krajini, u selu Drinićima. Radio je i na uređivanju organa CK KPJ „Proletera“, izrađivao je Biltene Vrhovnog štaba, radio je na radio-stanici „Slobodna Jugoslavija“, na rasturanju članka „Nacionalno pitanje u Jugoslaviji u svjetlosti narodnooslobodilačke borbe“ po Crnoj Gori,Hercegovini i Sloveniji.
Za vrijeme operacije „Vajs“ i „Švarc“ povlačio se zajedno sa Vrhovnim štabom. Bio je prisutan na Martovskim pregovorima pod lažnim imenom Miloš Marković.
Polovinom 1944. poslat je na čelu misije Vrhovnog štaba zajedno sa generalom Velimirom Terzićem u Moskvu. Dobio je čin general-lajtnanta i imao je zadatak da kao političar prikaže situaciju u Jugoslaviji. Na povratku iz Sovjetskog Saveza Đilas je donio Titu zlatnu sablju, poklon Prezidijuma Vrhovnog Sovjeta Sovjetskog Saveza. Od maršala Konjevamu je donjo kao dar lični dvogled.
U jesen 1944. Đilas je zajedno sa Titom, Kočom Popovićem i Pekom Dapčevićem učestvovao u razgovorima koji su u Beogradu vođeni sa šefom sovjetske vojne misije u Jugoslaviji generalom Kornjejevim.
Aprila 1945. Đilas i Tito odlaze u Moskvu na potpisivanje ugovora o prijateljstvu i uzajamnoj pomoći Jugoslavije i Sovjetskog Saveza.
Na otvaranju Kominforma u zapadnoj Poljskoj, Milovan Đilas, zajedno sa Edvardom Kardeljom je predstavljao KPJ.
Početkom 1948. godine Đilas dobija poziv iz Moskve da učestvuje u nekim diskusijama oko Albanije. Đilas odlazi iz Beograda za Moskvu vozom preko Rumunije zajedno sa tadašnjim Načelnikom političke uprave Generalštaba JA Svetozarom Vukmanovićem Tempom i generalom Kočom Popovićem.
Učestvovao je u razgovorima sa Staljinom, Bulganjinom, Vasiljevskim i Antonovom. Misija Đilasa u Moskvi je trajala do marta 1948. godine, kada se vratio u Beograd. Učestvovao je na svim sednicama Politbiroa prilikom objavljivanja kompromitujućih pisama iz Moskve i radio je na sastavljanju odgovora u ime CK KPJ.
Po objavljivanju Rezolucije Informbiroa u Bukureštu, pozvan je da dođe u Centralni komitet jer je Radio Prag tada uveliko prenosio Rezoluciju protiv Komunističke partije Jugoslavije. Na noćnoj sjednici u Belom dvoru je određen da napiše odgovor CK KPJ na optužbe Informbiroa.
Za vrijeme borbe sa Informbiroom, Milovan Đilas je bio stalno sa Partijom, učestvovao je na svim Plenumima i sjednicama. Početkom 1953. godine je izabran za predsjednika Narodne skupštine FNRJ.
Milovan Đilas je počeo u Borbi od 11. oktobra 1953. godine da objavljuje svoje članke o najsloženijim pitanjima Partije, njene reforme i budućeg razvitka Jugoslavije. Bilo je ukupno 17 ovakvih članaka koji su osim u Borbi izlazili i u listu „Nova misao“.
Đilasovi članci su izazvali veliku diskusiju u Savezu komunista Jugoslavije i u najširim masama. Naročito je bio upečatljiv posljednji Đilasov članak pod nazivom „Anatomija jednog morala“, gdje je stao u odbranu glumice Milene Dapčević, žene Peka Dapčevića, izrugivanjem žena ostalih partijskih funkcionera. Đilas je time otvoreno napao komunizam kao sistem, samo u uvijenoj formi.
Tri dana poslije posljednjeg članka Milovana Đilasa 7. januara 1954. godine, Borba je objavila ogradu Izvršnog komiteta CK SKJ, od Đilasovog pisanja. Napomenuto je da su Đilasovi članci izazvali zabunu u redovima članova Saveza, da su članci direktno protivni odlukama VI kongresa SKJ i da su ništavni za čitav politički sistem.
Milovan Đilas je izjavio Izvršnom komitetu da će obustaviti dalje objavljivanje svojih članaka. Međutim, za to je bilo kasno, jer je Izvršni komitet već najavio sazivanje vanrednog Plenuma gdje će se slučaj Milovana Đilasa naći na dnevnom redu. O ovom sazivanju Đilas je obaviješten na dan zasijedanja.
U Beogradu je 16. i 17. januara 1954. održan Treći vanredni plenum CK SKJ posvećen Milovanu Đilasu. Tako je i jedna tačka dnevnog reda dobila naziv „Slučaj Milovana Đilasa i pitanje provođenja odluka VI kongresa SKJ“.
Plenum je otvorio Tito i javno kritikovao Đilasova pisanja. Istakao je da Đilas zapravo napao Savez komunista, da je pokušao da izazove anarhiju, da je propovedao čistu demokratiju i tako srozao Savez komunista. Na sednici je iskritikovan i Vladimir Dedijer jer je kao urednik Borbe radio na uređivanju Đilasovih članaka.
Na kraju zasijedanja Đilas je izašao za govornicu i izjavom da mu se „vratila vjera u Savez komunista“ i da će i sam glasati za rezoluciju koja ga osuđuje pokajnički priznao krivicu.
Plenum je donio odluku da su shvatanja Milovana Đilasa u osnovi protivna političkoj liniji usvojenoj na VI kongresu SKJ, pa je tako Đilas izazvao zabunu i konfuziju u celoj Partiji, izolovano djelovao protiv Partije i time pokušao da razbije idejno jedinstvo cijelog Saveza komunista. Zato je Plenum isključio Milovana Đilasa iz CK SKJ i udaljio ga sa svih funkcija u Partiji i kaznio posljednjom opomenom.
Decembra 1954. Đilas daje intervju dopisniku Njujork Tajmsa u kome kaže da zemljom vladaju najveći reakcionisti. Zbog toga se pokreće tajni sudski postupak u Beogradu, gdje je izveden i Vladimir Dedijer, kao simpatizer Đilasa. Đilas je osuđen na uslovnu kaznu zatvora od jedne i po godine, kao i Dedijer.
Đilas 13. januara 1955. godine podnosi pismenu ostavku na dužnost predsjednika Narodne Skupštine FNRJ, kada je obrazložio da se od tada više ne smatra članom SKJ i da po svojoj volji istupa iz članstva. I pored izrečenih opomena, Đilas objavljuje svoje novo djelo „Nova klasa i analiza komunističkog sistema“.
Djelovanje Milovan Đilasa u trenutku kada se više nije nalazio ni na jednoj funkciji u zemlji bilo je vezano isključivo za pisanje.
U vrijeme početka Mađarske revolucije protiv komunizma, Milovan Đilas u svom intervju 24. oktobra 1956. godine javno podržavao revoluciju. Nakon toga je stavljen pod policijsku prismotru, a 27. novembra sud ga je zbog antijugoslovenske djelatnosti osudio na tri godine zatvora. Kaznu je izdržavao u Sremskoj Mitrovici. Za vrijeme robije, od 1957. do 1959. godine, napisao je studiju „Knjiga o Njegošu“. Na slobodu je pušten početkom 1958. godine.
Po puštanju iz zatvora, nastavio je sa antikomunističkom propagandom. Tada je završio i svoju knjigu „Nesavršeno društvo“, gdje je komunizam upoređivao sa Morovom utopijom.
Đilas je 1961. godine napisao knjigu kojoj je dao naslov „Razgovori sa Staljinom“. Uz pomoć nekih stranih dopisnika uspio je da rukopis pošalje izdavačkoj kući „Harcourt Brace Jovanovich“ u Njujorku, koja je objavila tu knjigu.
Zbog svog antikomunističkog djelovanja, po drugi put je uhapšen 7. aprila 1962. godine u svom stanu, u Palmotićevoj ulici. 14. maja 1962. izveden je pred Okružni sud i osuđen na 13 godina zatvora i ograničenje građanskih prava u trajanju od pet godina.
Đilas je svoju kaznu ponovo izdržavao u Sremskoj Mitrovici. Tu je dobio i teži napad slijepog crijeva, pa je operisan, a neki su pretpostavljali da je trovan u zatvoru. Za vrijeme izdržavanja zatvorske kazne, napisao je veći broj rukopisa i svakodnevno je vodio svoj dnevnik. U zatvoru je završio svoje delo „Razgovor sa Staljinom“ i roman „Crna Gora“, opširniju knjigu o Petru Petroviću Njegošu i dr.
Iz zatvora je izašao 31. decembra 1966. godine.
Nakon puštanja iz zatvora, Đilas je dobio jedno posebno priznanje 1967. godine. Američki časopis „National Review“, uvrstio ga je na svoje stupce zajedno sa poznatim antikomunistima.
Sredinom 1968. godine jugoslovenske vlasti su dozvolile Đilasu i njegovoj ženi da otputuju u inostranstvo. Đilas je otišao prvo u Englesku, zatim u SAD, Austriju i Italiju.
Podržao je Velike studentske demonstracije 1968. godine u Beogradu i pisao po novinama o tome. Iz Engleske je otputovao u Sjedinjene Države. U Americi je boravio oko dva mjeseca, uglavnom na univerzitetu Prinston kao gostujući profesor.
Tu mu je pomagao najviše izdavač Vilijam Jovanović, koji je imao svoju izdavačku kuću („Harcourt Brace Jovanovich“). On će odmah po Đilasovom dolasku početi sa štampanjem njegovih knjiga. U Njujorku je Đilas 9. decembra 1968. primio nagradu „Sloboda“, koji su prije njega između ostalih dobili Vili Brant, Vinston Čerčil, Pablo Kazals i Žan Mone.
Nakon kraćeg zadržavanja u Austriji i Italiji, Đilas se 12. decembra 1968. ponovo vraća u Beograd. Početkom 1970. godine izrečena mu je zabrana putovanja zbog kritika na račun SKJ i čitavog partijskog rukovodstva u zemlji.
Milovan Đilas je živio u Beogradu, u prvo vrijeme na Dedinju a potom u svom stanu u Palmotićevoj ulici broj 8. Na ovoj kući je u septembru 2011. postavljena spomen-ploča.
U Beogradu se najviše družio sa akademikom Matijom Bećkovićem.
Pred smrt je oslijepeo na jedno oko. Ostavio je oporuku da bude sahranjen po srpskom pravoslavnom običaju, angažovanjem sveštenika. To je bio redak primjer nekadašnjeg komuniste da se sahrani po crkvenim običajima.
Umro je u svome stanu 20. aprila 1995. u Beogradu. Sahranjen je u porodičnoj grobnici u svome selu Podbišće, uz crkvene obrede.
Milovan Đilas oženio se 1936. Mitrom Mitrović, docnijim visokim komunističkim funkcionerom, s kojom je imao ćerku Vukicu. Od Mitre se razvodi 1952. kad se ženi Štefanijom Barić, s kojom sljedeće godine dobija sina Aleksu.
Đilas o Crnogorcima
Đilas je nakon oslobođenja 1945. promovisao stav da su Crnogorci posebna nacija izdvojena iz etničkog srpstva.
U listu Borba 1. maja 1945. objavio je članak pod naslovom O crnogorskom nacionalnom pitanju gdje je tvrdio da su „Crnogorci porijeklom Srbi“, ali da su tokom istorije profilisali svoju posebnu naciju. Međutim, sam se Đilas vremenom konvertovao pa se krajem 1980-ih u nizu intervjua izjašnjavao kao Srbin, ali nikad nije poricao da Crnogorci kao nacija zaista postoje.
Vlada Crne Gore je u decembru prošle godine dala saglasnost Opštini Mojkovac za podizanje spomen-obilježja Milovanu Đilasu i B
