“Kontakt sa hemikalijama u domaćinstvu počinje uz “Dobro jutro” nakon buđenja. U kupatilu je skladište mogućih otrova, počevši od sapuna, kalodonata i rastvora za ispiranje usne duplje, losiona, šampona, dezodoranasa, šminke. Tu su i sredstva za izbjeljivanje kose, za skidanje laka i lakiranje noktiju. Sve to sadrži potencijalne otrove, među kojima su najznačajniji aceton i izopropil alkohol. Iako sa stanovišta kliničke toksikologije sve to može biti strašno, svakako nije za paniku”, objašnjava toksikolog profesor dr Dragan Joksović, osnivač Nacionalnog centra za kontrolu trovanja u Vojnomedicinskoj akademiji VMA, koji dežura 24 sata.
Kako djeluju “hemikalije”?
“Po definiciji, svaka hemijska materija može dovesti do manjeg ili većeg remećenja fizioloških funkcija organizma, a u najgorem slučaju do smrti. Trovanje može da se dogodi udisanjem, preko kože ili oralno, pri čemu su važne koncentracije unešene materije i vrijeme unosa. To znači da postoje hemijske materije čiji jednokratni unos od par miligrama može dovesti do trenutne smrti. I druge toksične materije mogu da dovedu do ozbiljnih, po život opasnih posljedica, ali tek ukoliko se uzmu u većim količinama. Reakcije na ove vrste hemikalija nastaju u relativno kratkom vremenu, obično do isteka jednog sata od momenta trovanja. U svakom slučaju, bez obzira o kojoj hemikaliji je riječ, čovjek se prije može otrovati u svojoj kući u selu ili gradu, nego u pogonu neke hemijske industrije, gdje je zaštita na radu zaposlenih regulisana zakonom. Ona podrazumijeva edukaciju radnika od prisutne opasnosti uz obavezu nošenja zaštitne opreme kao što je odijelo, rukavice, naočare, odgovarajuće maske za zaštitu disajnih puteva… U kući malo ko o tome vodi računa, osim eventualnog nošenja rukavica. A, takva vrsta “neobrazovanja” i nemaran odnos prema sebi i rizičnoj grupi ukućana pogoduje trovanju. Najčešće žrtve su mala djeca koja sve trpaju u usta, ali i “velika djeca” u koje spadaju senilni i bolesni”, navodi doktor.
Da li je svaka hemijska materija u kući “trovač”?
“Većina može dovesti do akutnog trovanja. Na sreću, mnoge su pakovane u malim količinama i koncentraciji, pa ne treba paničiti, već samo biti obazriv. Na primjer, u sredstvima za ličnu higijenu, koja su u svakodnevnoj upotrebi, najviše treba voditi računa o acetonu i izopropil alkoholu. Smrtna doza acetona je iznad pet grama na kilogram tjelesne težine. O ovome bi svi trebalo da vode računa, naročito oni koji svjesno žele sebi da naškode. Slučajno ili namjerno popijeni aceton dovodi do iritacije digestivnog trakta. Tokom metabolisanja, u organizmu može doći do oštećenja jetre i bubrega, uz porast nivoa šećera u krvi. Takođe, treba voditi računa i o izopropil alkoholu koji se nalazi u losionima, dezodoransima i brojnim preparatima za pranje stakla. Doza od 250 mililitara dovodi do kome, a zatim i smrti”, upozorava Joksović.
Koje su najopasnije hemikalije?
“Najopasnije su hemikalije koje se uglavnom drže ispod lavaboa, iza WC šolje i na drugim pristupačnim mjestima. Opasne su jer su korozivi, uglavnom su tečne, a u dodiru sa kožom ili sluzokožom izazivaju hemijske opekotine sa velikim oštećenjima. Takva je sona kiselina za skidanje kamenca, natrijum hidroksid za otčepljivanje kanalizacije, izbjeljivač hipohlorna kiselina. Korozivni efekat imaju i deterdženti za mašinsko pranje ukoliko se progutaju, kalgonit za zaštitu mašina za veš i sudove, hidrogen koji se koristi za blajhanje kose, dezinficijensi poput asepsola. Sve one razaraju sluznicu jednjaka i želuca, zbog čega u visokom procentu dolazi do smrtnog ishoda. Preživjeli imaju teške posljedice i invalidnost”.
Na koja sredstva u kući bi još trebalo obratiti pažnju?
“Često se na dostupnom mestu drži i antifriz. Ukoliko ga unesete oralno u dozi od 50 mililitara – može biti smrtonosan. Benzin, koji se koristi za čišćenje fleka sa odjeće, može da dovede do teške pneumonije ako se proguta ili dospije u dušnik. Ova, takozvana benzinska pneumonija dalje se komplikuje bakterijskom infekcijom i nerijetko završava smrću. U pojedinim djelovima Srbije kao lijek za zaprašivanje kose protiv vašiju, naročito kod djece, koristi se etiol prah. Da zlo bude veće, pošto ga nanesu, na glavu stave plastičnu kesi da bolje djelovao. Brojni su primjeri smrtnog ishoda zbog ovakvog načina “liječenja”, naglašava doktor sa čuvene beogradske klinike.
ANTIDEPRESIVI, ANTIPSIHOTICI, ANALGETICI
Savjet Joksovića jeste da se od najmlađih što dalje držimo febricet, aspirin, insulin, jer često sami za njima posežu.
“Toksična doza lijeka je desetostruka dnevna doza, uzeta odjednom. Na primjer, ako je dnevna doza tri puta pet miligrama, toksična je 150, ako se uzme u jednom aktu. Najteža trovanja nastaju zbog psihofarmaka, kao što su antipsihotici za liječenje šizofrenije, antidepresivi za liječenje depresivnih psihoza, antiepileptici, kao što je fenobarbiton. U stopu ih prate antiaritmici za liječenje poremećaja srčanog ritma, kao i drugi kardiovaskularni ljekovi, beta blokatori, kardiotonici, antihipertenzivi. Benzodiazepini, od kojih su najčešće u upotrebi bromazepam i diazepam, dodatno su opasni ukoliko se kombinuju sa alkoholom. Na analgetike i antipiretike tipa paracetamola posebno treba obratiti pažnju, ukoliko su u neposrednom okruženju djeca. Febricet je, na primjer, lijek za kojim mala djeca rado posežu, jer ima prijatan miris i ukus. Zato ga treba držati što dalje od najmlađih, kao i aspirin, insulin i oralne tablete”, upozorava dokttor.
Koji su prvi simptomi trovanja ljekovima?
“Može da se javi poremećaj svijesti u vidu pospanosti, pa sve do kome. Ispoljava se i poremećaj srčanog ritma, sniženje ili ubrzanje pulsa, pad ili skok krvnog pritiska… Praktično, svi ljekovi u akutnim trovanjima mogu dovesti do teških metaboličkih, kardiovaskularnih i neuropsihičkih poremećaja, pa i do smrti. Da bi se ovakve situacije izbjegle, preventivno bi trebalo držati sve opasne materije pod ključem, u originalnoj ambalaži, sa vidno obilježenim opasnostima i načinom postupanja”, naglašava dr Joksović u intervjuu za Novosti.
