Ovdje vam je ZABRANJENO da umrete

Lonjirbijen (Longyearbyen) je naizgled sasvim običan gradić u Norveškoj. Od oko 2000 stanovnika, gotovo 500 čine studenti na lokalnom fakultetu. Veliki procenat gradskih prihoda dolazi od turizma, a restoran u središtu naselja ima, po sopstvenim tvrdnjama, najbogatiji vinski podrum u sjevernoj Evropi, sa preko 20.000 buteljki.

Lonjirbijen se nalazi na ostrvu Špicbergen, u arhipelagu Svalbard, na pola puta između norveške obale i Sjevernog pola, nekoliko stotina kilometara sjeverno od najsjevernije tačke norveške kontinentalne obale. Zbog polarnih medveda gotovo niko nigdje ne ide bez puške. Međutim, zbog neobičnih uslova koji tamo vladaju, na ovom ostrvu nije dozvoljeno umrijeti.

Smrt je došla brodom

Prije gotovo sto godina, 24. septembra 1918, u Lonjirbijen je, poslije tri dana puta od norveške obale, uplovio brod Forsete. Pored uobičajene posade, brod, inače posljednji u sezoni, doveo je i nekoliko ribara i radnika koji su tražili posao u lokalnim rudnicima uglja, u to vrijeme jedini razlog što je tako daleko ostrvo uopšte bilo naseljeno.

Kada je brod prispeo u luku, posada je stanovnicima prenijela katastrofalne vijesti. Tokom plovidbe, među putnicima se raširila neka opaka bolest, i mnogi su hitno smješteni u lokalnu bolnicu. U roku od dvije nedjelje, sedam muškaraca je umrlo, i ubrzo su sahranjeni na obližnjem groblju. U pitanju je bio španski grip, koji je od te jeseni do proljeća 1919. širom svijeta odnio između 50 i 100 miliona života.

Kao i veliki dio Svalbarda, zemlja na kojoj je sagrađen Lonjirbijen je permafrost, odnosno sadrži sloj u kojem voda i ljeti ostaje zaleđena

Permafrost nije idealno počivalište za mrtve: zbog širenja i skupljanja zaleđenih tečnosti, leševi tokom vremena mogu isplivati na površinu. Takođe, ledena klima sprečava prirodno raspadanje tijela, pa ostaci ostaju sačuvani decenijama.

Vlasti u Lonjirbijenu su zbog toga, poslije incidenta sa španskim gripom, zaustavile najstariju ljudsku praksu – nema sahranjivanja. Pošto nema alternativnih načina uklanjanja mrtvih, na ostrvu zapravo ne možete ni da umrete. Umrijeti je zabranjeno, mada, naravno, nije kažnjivo. Ukoliko ste smrtno bolesni, ili ranjeni, hitno vas prebacuju u Norvešku avionom ili brodom.

Kada neko ipak slučajno umre, od polarnog medvjeda ili lavine, svejedno ne može biti sahranjen na ostrvu. Prosječna starost u Lonjirbijenu je danas 35 godina.

Klice života i smrti

Zbog zaleđenog zemljišta, grupa kanadskih ljekara, geologa i arheologa je krajem devedesetih godina došla u Lonjirbijen sa namjerom da iskopa sedmoricu muškaraca koji su umrli između 1. i 7. oktobra 1918. godine. Nisu ih zanimala tijela, već ostaci virusa koji su u njima mogli biti sačuvani.

Naime, španski grip je poprilično misteriozna pandemija. Za razliku od uobičajenog gripa, imao je ogromnu stopu smrtnosti, i to posebno kod mladih, inače zdravih ljudi. Pošto nisu postojali sačuvani uzorci, njegovo eventualno ponovno pojavljivanje moglo nas je zateći još jednom nespremne.

Iako je kanadska ekspedicija bila samo polovično uspješna, u međuvremenu su širom svijeta organizovane potrage za zaleđenim ostacima smrtonosnog virusa. Na osnovu uzorka sa jedne očuvane žrtve iz Aljaske, genetski niz virusa španskog gripa konačno je rekreiran 2005. godine.

Istraživanjem rekreiranog virusa, otkriveno je da je mutacija virusa iz 1918. bila tako smrtonosna za mlade i zdrave jer je, po svemu sudeći, izazivala hipercitokinemiju, odnosno prejaku imunu reakciju organizma koja je dovodila do sakupljanja tečnosti u plućima, blokiranja disajnih kanala i smrti.

Mjesta kao što je ostrvo Špicbergen nisu idealna za konzervaciju samo žrtvava iščezlih pandemija. U blizini Lonjirbijena je izgrađeno Svalbarško globalno skladiše sjemena, gdje se, na prostoru od oko 1000 kvadratnih metara, čuvaju uzorci sjemena iz čitavog svijeta, za potrebe istraživanja, ali i kao rezerva u slučaju globalne katastrofe.

Pored toga što je izrazito hladno, Špicbergen i ostala ostrva Svalbarda su tektonski jako mirna, a lokacija skladišta je na oko stotinu metara iznad nivoa mora, sigurna od rastućih okeana i klimatskih promjena. Drugim riječima, sjemenje na Svalbardu biće sačuvano stotinama, ako ne i hiljadama godina, piše Elementarijum.