Analiza GA: Vojsku nije trebalo angažovati prije uvođenja vanrednog stanja

Građanska alijansa smatra da se, imajuću i vidu atmosferu straha, veliki broj pripadnika Uprave policije (najviše po
glavi stanovika u Evropi), Vojska nije trebala angažovati u borbi protiv koronavirusa, već je za njen angažman trebalo sačekati eventualno uvođenja vanrednog stanja.

U analizi GA se navodi da Zakon o zaštiti stanovništva od zaraznih bolesti ne spominje Vojsku Crne Gore među subjektima koji učestvuju u obezbjeđivanju i sprovođenju zaštite stanovništva od zaraznih bolesti.

“S druge strane, Zakon o zaštiti i spašavanju koji je takođe značajan za otkrivanje i sprječavanje nastajanja opasnosti, kao i ublažavanja i otklanjanja posljedica epidemija spominje učešće Vojske, ali na nedovoljno jasan i precizan način”, ističe se u analizi GA.

Najprije, objašnjavaju, primjenjivost Zakona o zaštiti i spašavanju na otkrivanje, sprječavanje, ublažavanje i otklanjanja posljedica epidemija jasno proizilazi iz zakonskog sadržaja.

“Prije svega, potrebno je istaći da Zakon o zaštiti i spašavanju propušta da spomene vojsku među subjektima koji su nadležni za sprovođenje zaštite i spašavanja. Nadležnost sprovođenja zaštite i spašavanja povjerena je: državnim organima, organima državne uprave, jedinicama lokalne samouprave, privrednim društvima, preduzetnicima i drugim pravnim i fizičkim licima. Ovaj zakon ističe se pojačane aktivnosti i postupanja sprovode samo u slučaju vanrednog stanja”, navodi GA.

Kako su istakli u analizi, zakon precizno navodi organe koji su u redovnim okolnostima, jedini nadležni za sprovođenje zaštite i spašavanja, dakle ne i Vojska Crne Gore.

“Ukoliko je moguće učešće Vojske u redovnim okolnostima, dakle nezavisno od vanrednog stanja, najispravnije bi bilo da se to i zakonski precizira”, navodi GA.

Ovaj zakon dalje otvara nedoumice u pogledu učešća Vojske Crne Gore u aktivnostima zaštite i spašavanja jer će učešće vojske obezbediti Ministarstvo odbrane “kada se aktivnostima učesnika i sredstvima opštine i operativnih jedinica za zaštitu i spašavanje propisanim ovim zakonom ne može u potpunosti obezbijediti zaštita i spašavanje izazvano različitim nesrećama.

“Nedorečenost se ogleda u tome što nije jasno da li se mogućnost učešća Vojske CG vezuje isključivo za vanredno stanje. U prilog mogućnosti učešća Vojske u pružanju pomoći u zaštiti i spašavanju jedino u vanrednom stanju govori činjenica da je ovo pitanje normirano u okviru glave koja nosi naziv Vanredno stanje. Dalje, ukoliko je zakondavac imao namjeru da predvidi mogućnost učešća Vojske u pružanju pomoći u zaštiti i spašavanju i u situacijama kada vanredno stanje nije proglašeno trebalo je to da izričito i predvidi”, ukazuju u GA.

Prema njihovoj analizi, nedorečenost zakonskog teksta se dalje ogleda i u tome što se nigdje ne spominje eksplicitno niti termin vanredno stanje, kao ni eventualna mogućnost učešća Vojske van vanrednog stanja.

“Konačno, suprotnom tumačenju ide u prilog to to što “organ državne uprave nadležan za poslove odbrane obezbjeđuje učešće Vojske Crne Gore na zahtjev rukovodioca operativnog štaba za zaštitu i spašavanje”. Iz naknadnih odredbi zakona, jasno proizilazi da se nadležnosti pomenutog operativnog štaba ne vezuju isključivo za vanredno stanje”, navode u GA.

Umjesto toga, operativni štab je nadležan i za procenjivanje stepena ugrožnosti i mogućnosti nastanka vanrednog stanja.

“Upravo ova široka nadležnost operativnog štaba dodatno produbljuje dilemu da li je zakonodavac smatrao da je moguće učešće Vojske u pomenutim aktivnostima i prije nastupanja vanrednog stanja”, navode u GA.

Prema navodima GA, ukoliko je bila namjera zakonodavca da ovlasti Vojsku da učestvuje u pomenutim aktivnostima nezavisno od postojanja proglašenog vanrednog stanja (koje istovremeno implicira ograničenja pojedinih ljudskih prava) morao je to mnogo jasnije normirati zakonskim aktom kako bi se zadovoljili zahtjevi pravne sigurnosti i transparentnosti.

GA ističe i da su podjednako neprecizne, po pitanju angažovanja vojske u ovoj situaciji, i norme Zakona o vojsci
Crne Gore, dok Ustav ne tretira ovo konkretno pitanje.

“Ustav ovlašćuje Predsjednika Crne Gore, da na osnovu odluka Savjeta za bezbjednost i odbranu komanduje vojskom. Ustav Crne Gore, kao i Zakon o vojsci ne definišu konkretna ovlašćenja vojske u miru. Ovlašćenja su
postavljenja široko, kroz mogućnost uvođenja mjera pripravnosti koje je moguće i u miru, tj. bez uvođenja vanrednog stanja. Konkretno, za uvođenje mjera pripravnosti ovlašćen je Predsednik CG, po odluci Savjeta za bezbjednost i odbranu”, ističu u GA.

Pripravnost vojske definisana je zakonom, kao “preduzimanje neophodnih mobilizacijskih, organizacionih, bezbjednosnih, komandnih i drugih mjera radi angažovanja Vojske u miru, uslovima ratnog ili vanrednog stanja.”

“Međutim, da bi se preduzele mjere pripravnosti, zakon nalaže Ministarstvu odbrane donošenje plana pripravnosti. Poslove koji se tiču upotrebe vojske vrši Ministarstvo odbrane, u skladu sa Zakonom o vojsci. Međutim, nije konkretizovano šta se podrazumijeva pod terminom “upotreba”. Isti zakon daje ovlašćenja Ministru odbrane da obezbjeđuje izvršavanje odluka o komandovanju Vojskom, kao i da donosi odluke o upotrebi Vojske u drugim aktivnostima u zemlji. Jednako, nema objašnjenja termina “druge aktivnosti”, objašnjavaju u GA.

Nije precizirano ni u kom slučaju i po čijoj naredbi vojna policija može obezbeđivati određene objekte.

“Ipak, vojnoj policiji dato je ovlašćenje da utvrđuje identitet lica koja ulaze u objekat koji obezbjeđuje”, ističu u GA.

Prema njihovim riječima, strateški dokument koji se bavi pitanjem vanrednih situacija, Nacionalna strategija za vanredne situacije, prepoznaje potrebu za učešćem vojske u određenim vanrednim sitacijama, ali takođe nedovoljno jasno.

“Naime, angažovanje vojske je predviđeno u akcijama spašavanja od požara i u situacijama poput poplava, zemljotresa, rušenja objekata i sl. kada se na pomoć pripadnika vojske računa, kako zbog organizovanosti njihovih jedinica tako i zbog opremljenosti odgovarajućom tehnikom. Pritom i ova strategija pojašnjava da se na ovu pomoć računa po tradiciji, i otvara niz pitanja “ko treba i od koga da traži angažovanje ovih jedinica, gdje su locirane jedinice sposobne da pruže pomoć, ko snosi troškove angažovanja“. Konkretna uloga i odgovornosti vojske u slučaju vanrednih situacija nisu precizirani, niti je Ministarstvo odbrane jedna od institucja čija se uloga i kapaciteti u vanrednim situacijama definišu ovom strategijom”, ukazuju u GA.

Iz svega izloženog, GA zaključuje da normativni okvir u oblasti angažovanja vojske u civilne svrhe treba znatno unaprijediti.

“Ovako važno pitanje ne smije biti prepušteno slobodnom tumačenju nepreciznih i neusaglašenih zakonskih odredbi. Sa druge strane, imajuću i vidu atmosferu straha, veliki broj pripadnika Uprave policije (najviše po glavi stanovika u Evropi), smatramo da se Vojska nije trebala angažovati, već je za njen angažman trebalo sačekati eventualno uvođenja vanrednog stanja”, ističu u GA

Kako su naglasili, u trenutnoj situaciji, uz ovako široku normativnu postavku i nedovoljno jasna zakonska ovlašćenja, dužnost je Savjeta za bezbjednost, Ministarstva odbrane ili Nacionalnog koordinacionog tijela za zarazne bolesti da građanima pruže jasne informacije o potrebi upotrebe vojske i njenim ovlašćenjima.

“Odsustvo komunikacije sa građanima može dovesti do stvaranja panike i straha koja u ovim uslovima nije svrsishodna”, zakjučuje se u analizi.

S.Đ.