Sjećanje na Dan Republike SFRJ – 29. novembar: Praznik države koje odavno nema

Danas se navršava 78 godina od održavanja Drugog zasijedanja Antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Jugoslavije AVNOJ u Jajcu, na kome je donijeta odluka o federalnom ustrojstvu buduće socijalističke Jugoslavije, zemlje koje odavno više nema.

Taj dan, 29. novembar, proglašen je Danom Republike, koji je kasnije slavljen kao praznik gotovo šest decenija, sve do 2002. godine, od kada se zvaničnio ne obilježava.

Drugo zasijedanje AVNOJ-a održano je 29. i 30. novembra 1943. godine i na njemu je donijeta odluka da se Jugoslavija izgradi na federativnom principu, pod vođstvom samo jedne stranke – Komunističke partije Jugoslavije.

Na tom skupu je odlučeno da se budućoj Jugoslaviji pripoje južnoslovenske teritorije koje su na kraju Prvog svjetskog rata ostale u sastavu Italije (Istra, Zadar, Slovenačko primorje, Julijska krajina i druge).

Odlučeno je i da se formira Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije NKOJ koji je imao izvjesna svojstva vlade, a oduzeta su zakonska prava jugoslovenskoj vladi u izbjeglištvu, zabranjen je povratak u zemlju kralju Petru II Karađorđeviću, do kraja rata.

AVNOJ je uveo naziv maršala Jugoslavije i dodijelio ga partizanskom vrhovnom komandantu Josipu Brozu Titu. Funkcija predsjednika “prve vlade” nove Jugoslavije povjerena je Titu.

Na dvogodišnjicu zasijedanja u Jajcu, 29. novembra 1945, dotadašnja Demokratska Federativna Jugoslavija preimenovana je u Federativnu Narodnu Republiku Jugoslaviju, što znači da je monarhija i formalno oborena, a 31. januara 1946. proglašen je prvi Ustav FNRJ.

Poslije završetka rata, od 1945. godine, 29. novembar proslavljan je kao Dan Republike i bio jedan od najvećih praznika u nekadašnjoj SFRJ.

Prema tadašnjem Zakonu o državnim praznicima, proslavljao se dva neradna dana, uz svečane akademije u glavnim gradovima republika bivše države, počasne plotune, a 1964. godine ustanovljena je i nagrada AVNOJ-a.

Posljednji put praznik je u Srbiji obilježen 2001. godine, a Savezna skupština Savezne Republike Jugoslavije SRJ ukinula ga je 14. novembra sljedeće godine.

Do 1997. godine, 29. novembar je slavljen kao dan sjećanja na Drugo zasijedanje AVNOJ-a, ali je od tada počeo da se praznuje kao dan kada je 1945. Jugoslavija i formalno prestala da bude monarhija i postala republika.

Zamjena značenja nastala je kao izraz kritike zbog toga što je tadašnja Savezna Republika Jugoslavija nastavila da obilježava praznik nepostojeće države ” federacije šest republika” koja se raspala 1991. godine.

U oktobru 2007. godine Skupština Srbije usvojila je izmjene Zakona o državnim praznicima, čime je prestao da važi prethodni zakon SRJ.