Akumulirani minus deset miliona, ToMontenegro nema budućnosti sa flotom od dva aviona

ToMontenegru prijeti kriza likvidnosti najkasnije do jeseni naredne godine, kompanija nema budućnost sa dva aviona u floti, a nabavku novih ne može da obezbijedi, dok samo za radove na motorima u narednih pet godina treba da izdvoji najmanje 27 miliona dolara, zbog čega se mora uvesti u proces restrukturiranja.

To se navodi u dopisu koji je Odbor direktora crnogorske avio-kompanije uputio 16. novembra premijeru u tehničkom mandatu Dritanu Abazoviću i ministru kapitalnih investicija Ervinu Ibrahimoviću, saznaje Pobjeda iz izvora u Ministarstvu kapitalnih investicija.

U dokumentu se ukazuje na alarmantno stanje u državnoj avio-kompaniji, koja od početka oktobra nema izvršnog direktora, a do kraja godine, prema procjeni članova borda, imaće akumulirani gubitak veći od deset miliona eura.

Pored izbora direktora, bord smatra da treba urgentno pripremiti studiju održivosti, kojom bi se definisao iznos neophodnih ulaganja države u opstanak kompanije.

“Treba uzeti u obzir mogućnost da је kompanija neodrživa, što bi mogao biti rezultat studije. Ukoliko model održavanja nа dugi rok bude prihvatljiv Vladi, neophodno је pristupiti izradi strateškog i biznis plana kompanije, koji bi obuhvatio prilagođavanje potrebama države, privrede i građana, а istovremeno kompaniju uveo u proces restrukturiranja. Kompanija sa dva vazduhoplova u floti definitivno nema budućnost, а nabavku dodatnih vazduhoplova nije u stanju sama da obezbijedi. Stoga je kroz studiju održivosti, strateški i biznis plan neophodno prikazati optimizaciju flote, što ćе biti i osnovni preduslov za opstanak i dalji razvoj”, navodi se u dopisu, koji potpisuje predsjednik Odbora direktora ToMontenegra Pavle Ljesar.

Kompaniji su, prema prvim procjenama, potrebna četiri aviona srednjeg kapaciteta (embraer) tokom cijele godine i jedan veći avion koji bi uzimali u šestomjesečni zakup tokom visoke sezone.

Osim Ljesara, u bordu nacionalne avio-kompanije su Orhan Hodžić, Vukadin Stojanović, Mirko Škerović i Suad Đelović. Oni su od 13. septembra, kada su imenovani, prikupljali podatke o stanju u ToMontenegru, što im je, kako se ističe u dopisu, bilo otežano.

“Analizom podataka utvrđena su značajna odstupanja od realnog stanja. Dio podataka još nije jasno interpretiran, а sudeći ро preliminarnom izvještaju menadžmenta za prvih devet mjeseci ove godine, postoji mogućnost dodatnih odstupanja, prvenstveno u dijelu troškova”, kaže se u dopisu.

Preliminarni podaci pokazali su da je minus kompanije za devet mjeseci ove godine 1,6 miliona eura. Dužnost v.d. direktora je, od odlaska Predraga Todorovića 31. marta, obavljala Dragana Frantov, kojoj je početkom oktobra istekao mandat. Imenovanje direktora trenutno je u nadležnosti Vlade, a bord je nedavno predložio da se statut kompanije uskladi sa zakonom i tako im se omogući da oni imenuju direktora, što Vlada još nije prihvatila.

Na kraju prošle godine minus crnogorskog avio-prevoznika bio je pet miliona eura.

Razmišljaju o hibernaciji

U kompaniji nе postoje studije opravdanosti i izvodljivosti, niti biznis plan koji је usvojila Vlada, а koji jasno ukazuju na pravce razvoja. Ova dokumenta do sada nije pripremio ni menadžment, niti dostavio nadležnima na usvajanje, pa bord ne može da ocijeni ispunjava li kompanija potrebe vlasnika.

“Kompanija urgentno mora pripremiti nacrt strategije za najmanje tri godine, koji jasno mora ukazati na prepoznavanje potreba privrede i građana i dati odgovore nа njih. Uzimajući u obzir da kompanija drugu poslovnu godinu završava sa akumuliranim gubitkom koji ćе biti veći od trećine osnivačkog kapitala, sugerišemo da је neophodno pripremiti studiju održivosti, а zatim adekvatan strateški plan inkorporiran u biznis planu kompanije”, kaže se u dopisu, te dodaje da je menadžment avio-kompanije svjestan da može doći do krize likvidnosti, u najboljem slučaju na jesen naredne godine.

“Jedini način odbrane od nelikvidnosti u kratkom roku menadžement vidi kroz određenu vrstu hibernacije, koja је praćena izuzetno niskim nivoom saobraćaja. Menadžment, sa druge strane, nije pripremio jasnu strategiju izlaska iz stanja svojevrsne hibernacije, pri čemu nijesu analizirane ni posljedice koje mogu proizići iz hiberniranog stanja”, ističe se u dopisu.

Za motore 27 miliona

Kompanija raspolaže sa dva „embraera 195“, stara 13 i 14 godina, a na jednom je iznajmljeni motor, što će potrajati još najmanje šest mjeseci. Originalni motor je u radionici u Brazilu, nije funkcionalan i čeka radove vrijedne 2,8 miliona dolara za koje, kako tvrde članovi borda, nema novca. Oni su u dopisu ukazali da će, zbog kraja životnog vijeka komponenti motora oba vazduhoplova, kompanija u narednih pet godina morati da potroši najmanje 27 miliona dolara kako bi ih reparirala. Od toga se 23 miliona odnosi na velike radove na motorima koji dospijevaju 2025. i 2027. godine, dva miliona za iznajmljivanje zamjenskih motora i 2,8 miliona za radove na motoru koji je već u Brazilu, a koji treba da se završe sljedeće godine.

“S obzirom da kompanija nema nikakvu mogućnost da pomenuta sredstva obezbijedi iz poslovanja, niti iz kreditnog aranžmana, postoje dvije mogućnosti. Prva je da se odustane od radova nа motorima i nastavi iznajmljivanje zamjenskih motora, što ćе ublažiti udare nа „cash flow“ kompanije, ali ćе se katastrofalno odraziti nа finansijske rezultate. Ovakva opcija nije preporučljiva. Druga opcija je ulazak u program restrukturiranja kroz koji bi se, ukoliko ga Vlada prihvati, obezbijedilo finansiranje “, upozorili su članovi borda, naglašavajući da u ove troškove nijesu bili upućeni zaposleni odgovorni za strategiju saobraćaja i finansijsko planiranje.

Navodi se da je menadžment pripremio red letjenja za narednu ljetnju sezonu koji se temelji na floti od pet aviona – tri „embraera“ 190/195 i dva „erbasa 320“ – što pretpostavlja rast sjedišta za 72 odsto. Međutim, za ambiciozne planove ne postoji nijedan već potpisani ugovor, a pri planiranju nije uzeta u obzir energetska kriza koja čeka Evropu, pa bord zaključuje da nema utemeljenja da ćе doći do nagle ekspanzije saobraćaja od maja 2023.

“Kompanija nije obezbijedila depozite za predstojeću godinu i nije u potpunosti razumljivo kako ćе obezbijediti sredstva koja ćе morati da deponuje prilikom iznajmljivanja aviona. Nije jasno definisano kada ćе ljetnji red letjenja za 2023. biti publikovan za prodaju, niti da ćе definitivno biti kašnjenja zbog definisanja flote i obezbjeđivanja sredstava za potrebni broj vazduhoplova”, dodaje se u dopisu.

Loša sistematizacija

Bord ističe da organizaciona struktura nije prilagođena potrebama kompanije, te da menadžment povećava broj zaposlenih tokom mjeseci niske sezone. Sistematizacija radnih mjesta nije prilagođena crnogorskoj i evropskoj vazduhoplovnoj regulativi, ali ni operativnim priručnicima kompanije.

“Sagledavajući sistematizaciju radnih mjesta, nameće se zaključak da је prilagođavana zaposlenima što nije prihvatljivo u kompaniji u kojoj је sigurnost nа prvom mjestu. Određena radna mjesta sistematizovana su tako da ih može pokrivati samo jedan, eventualno dva pojedinca od kadrova kojima Crna Gora raspolaže. Na ovaj način omogućeno је da pojedinac koji pokriva određene funkcije unutar kompanije može zaustaviti operacije i nanijeti nesagledive posljedice”, zaključuje se u dopisu.

Lufthanzi platili 200.000 eura za savjetovanje, pa postupili suprotno

U dopisu se ukazuje da je Odbor direktora u najvećoj mjeri locirao propuste na koje је ukazao i eksterni konsultant Lufthanza sistems, ali i da menadžment ToMontenegra nije ispoštovao preporuke njemačke kompanije.

“Neophodno је konstatovati kako је za eksternog konsultanta izdvojeno 200.000 eura, pri čemu većina sugestija i zaključaka koje је konsultant predložio nije sprovedena. Оnо što је za Odbor direktora bilo prilično iznenađujuće је da је menadžment kompanije u najvećem dijelu postupio potpuno suprotno u odnosu nа sugestije i smjernice konsultanta, čak i u domenu koji је u direktnoj vezi sa sigurnošću”, naglašava se u dopisu upućenom Vladi.

Njemci su za konsultanta ToMontenegra izabrani na međunarodnom konkursu krajem marta prošle godine, a angažovani su da bi pomogli u definisanju strategije i strukture kompanije. Tadašnji direktor ToMontenegra Predrag Todorović izjavljivao je da ih je savjetnički tim impresionirao prijedlozima. Do sada nije bilo poznato koliko je novca izdvojeno za konsultantske usluge kompanije Lufthanza sistems, a tu informaciju Pobjeda ranije nije mogla dobiti ni putem zahtjeva za slobodan pristup informacijama, jer su je u ToMontenegru proglasili poslovnom tajnom.

Revizorima ne dostavljaju finansijske podatke

Članovi borda napominju da kompanija ima ozbiljne probleme sa periodičnim izvještavanjem, da se dostavljeni finansijski izvještaji temelje na procjenama, kao i da menadžment ne daje na uvid Revizorskom odboru pravovremene i precizne podatke.

“Prema riječima menadžmenta, nije moguće dobiti periodične finansijske iskaze. Na takvo stanje utiču i određena softverska rješenja, međutim gotovo dvije godine nakon osnivanja ovakve vrste problema nе bi smjele da postoje”, napominje se u dopisu.