CGO: Vlada da zaustavi gradnju malih hidroelektrana u Kraljskim Barama

Centar za građansko obrazovanje CGO podržava napore aktivnih građana i građanki Kraljskih Bara, iz opštine Kolašin, koji se bore za svoja osnovna ljudska prava, braneći od eksploatacije “divlje” rječice Ljubašticu, Crnju i Čestogaz, koje su i pitke vode. Ovo se dešava u skoro proglašenom Regionalnom parku, a ove rječice su prve izvorišne pritoke rijeke Tare, koja je pod zaštitom UNESCO-a. CGO je, nakon obraćanja ovih mještana, uputio različite vrste zahtjeva nadležnim organima kako bi se zaustavila izgranja malih hidrolektrana (mHE) od strane privilegovanog investitora, saopšteno je iz CGO.

“Zbog kršenja propisa u izgradnji, povrede lokalnih voda i devastacije prostora toga kraja, CGO je uputio Ministarstvu održivog razvoja i turizma Inicijativu za obustavu izgradnje i eksploatacija tri mHE – Crnja, mHE Ljubaštica i Crni potok(Čestogaz) u Opštini Kolašin, koje investitor Dekar d.o.o. iz Podgorice planira da napravi na rječicama Ljubaštica, Crnja i Čestogaz”, ističu u CGO.

U CGO napominju da planiranom izgradnjom mHE nastavlja se i sa dugogodišnjim devastiranjem ovog kraja i kompletnog Podkomlja, dok se u blizini planiranog zahvata mHE rijeke Čestogaz i Ljubaštica na manje od 100 metara nalazi veliko seosko groblje koje može biti ugroženo, što predstavlja posebnu opasnost.

“Građani i građanke tog kraja navode da je kupac koncesionog prava od 2008. godine firma Dekar d.o.o, koju predstavlja Momčilo Momo Miranović, započeo projekat na vodotoku Crni Potok-Čestogaz bez znanja mještana i stanovnika Kraljskih Bara, a da je tek od skoro započeo prve radove, odnosno 12 godina od dobijanja koncesione dozvole i devet godina od dobijanja građevinske dozvole po tada važećim zakonima koja je istekla pa se vjerovalo da je investitor odustao”, navode u CGO.

Stoga je CGO uputio i Ministarstvu ekonomije zahtjev da objasne kojim razlozima su se rukovodili kada su investitoru Dekar d.o.o. nekoliko puta produžili ugovor o koncesiji zbog nepoštovanja rokova u izgradnji i kada je taj investitor tek prije 15 dana počeo sa radovima na navedenom lokalitetu, ali i da dostave dokumentaciju kojom se ta opravdanja mogu potkrijepiti. Naime, iz dokumentacije koja je dostupna na sajtu Vlade, može se zaključiti da je Vlada, s jedne strane, bila spremna da zbog kršenja rokova u izgradnji ovih mHE raskine ugovor o koncesiji sa investitorom, ali se nakon toga dozvoljava nerazumljivo produžavanje roka za izgradnju.

Prema tvrdnjama CGO radi se o protivrječnim stavovima, koji vode zaključku da Vladina zvanična politika gubi u poslovima gdje pojedina privatna lica imaju interes.

“Mještani su decenijama unazad vodu sa pomenutih vodotokova koristili za piće, pojenje domaćih životinja, kao i za plavljenje svojih imanja, što je osnovni ekonomski resurs za život na selu. Sada je opstanak većine mještana na ovom području bukvalno doveden u pitanje, a što je suprotno i opredjeljenju Vlade da podstiče razvoj poljoprivrede. S obzirom na klimatske promjene, jasno je da je tu malo vode i za život jer njena snaga i količina iz godine u godinu opada. Od dobijanja koncesije 2008. do danas u ovom područiju nema rječica sa dovoljnom količinom vode za izgradnju planiranih mHE, pa su upitne analize o koje su rađene prije početka ovakvih poslova, ako su uopšte i rađene”, saopšteno je iz CGO.

Naime, Vlada Crne Gore je 2008. otpočela sa davanjem prvih koncesija za projekte izgradnje mHE uz prioritetan investicioni značaj i obrazloženje kroz razloge ekonomskog razvoja sjevera i dostizanja nacionalnog cilja u korišćenju obnovljivih izvora energije.

“Danas, nakon 12 godina, nesporna je negativna strana ovakvih projekata. Praksa je ukazala na brojne probleme u primjeni shodnih zakona i otvorene sukobe sa lokalnim stanovništvom koje se borilo i bori da očuva svoja ljudska prava i druga zakonom zagarantovana prava naspram privilegovanih investitora fokusiranih na profit. Stručne studije o opravdanosti mHE opominju da one imaju minoran uticaj na energetsku stabilnost i nezavisnost, a opasne posljedice po riječne i okolne ekosisteme, naročito kod “divljih” rijeka sa pitkom vodom, kao i za održivi razvoj ruralnih krajeva”, kažu u CGO.

U dokumentu Analiza ekonomske opravdanosti koncesionih naknada i podsticaja za mHE na teritoriji Crne Gore, koju je radio mr Damir Miljević iz Zagreba, a koji u svim preporukama po pitanju mHE daje negativan komentar, između ostalog se navodi da “uspostavljeni sistem koncesionih naknada i podsticaja za proizvodnju električne energije iz mHE u Crnoj Gori nema društveno-ekonomsku opravdanost i sa stanovišta društva je štetan jer na godišnjem nivou pravi direktan društveni i finansijski gubitak od preko 1,3 miliona eura”. Takođe se navodi da bi se “smanjenjem distributivnih gubitaka za četiri odsto (sa 21 odsto na 17 odsto) uštedilo više električne energije nego što je godišnja proizvodnja svih mHE iz sistema podsticaja za obnovljive izvore energije”, a referirajući na sve mHE u Crnoj Gori.

“Insistiranje da se zarad nečijih privatnih interesa nastavi da ovim poslovima vodi u nestabilnost lokalne zajednice koje se nisu uspjele izboriti protiv privilegovanih investitora mHE, jer se rijeke sa pitkom vodom, koje su prirodna mrjestilišta stavljaju u cijevi koje uzimaju svu vodu iz korita i odvode je do elektrana. Građani su izmanipulisani oko obezbjeđivanja biološkog minimuma u vodotocima, koji su dati koncesionarima na višedecenijsku upotrebu. Takav “ostatak” od 20 odsto vode se brzo isuši jer je njen sliv u tom kapacitetu na potocima i rječicama jako kratak i ne služi nikome i ničemu. Time su rijeke „otete“ od mještana a oni su ostavljeni bez vode, čime je ugroženo njihovo ljudsko parvo na osnovnu životnu potrebu”, navode u CGO.

Žele, kako kažu, da vjeruje da će Ministarstvo održivog razvoja i turizma, Ministarstvo ekonomije, kao i Vlada u cjelosti, imati razumijevanja da ovo i sami ocijene kao štetan i protivan javnom interesu posao i da će preduzeti mjere i radnje da zaustave ovakve “investicije”.

“Takođe, očekujemo da se oglasi i Uprava za inspekcijske poslove od koje smo tražili da utvrdi stanje na licu mjesta i da obustavi radove na ovom lokalitetu zbog niza netransparentnih procedura. “Ova Vlada neće raditi protiv volje građana,” rekao je u februaru 2019. premijer Duško Marković kada je zbog protesta građana u Baru obustavljena gradnja vrtića u dvorištu tamošnje gimnazije. Da bi Vlada bila dosljedna i da ne bi radila protiv volje građana Kraljskih bara neophodno je obustaviti izgradnju mHE u njihovom kraju. CGO će pratiti ovaj slučaj i u mjeri svojih mogućnosti pružati pravnu podršku građanima Kraljskih bara”, zaključuju u CGO.