Piše
Helmut Bloech
Nezavisni konsultant i predavač
Članak iz časopisa Vode Crne Gore br.2.
JP Regionalni vodovod Crnogorsko primorje
Principi procesa pristupanja
Pravna tekovina je skup zajedničkih prava i obaveza koji je obavezujući za države članice EU.
On neprestano evoluira i obuhvata:
– sadržaj, principe i političke ciljeve Ugovora o osnivanju EU;
– zakone usvojene u skladu sa Ugovorima o osnivanju EU, kao i sudsku praksu Suda pravde;
– deklaracije i rezolucije koje je usvojila Unija;
– instrumente u okviru Zajedničke inostrane i bezbjednosne politike; i
– međunarodne sporazume koje je zaključila Unija kao i one koje između sebe zaključuju države članice u sferi aktivnosti Unije.
Zemlje kandidati moraju da prihvate pravnu tekovinu EU da bi mogle da joj pristupe i ona treba da postane sastavni dio njihovog nacionalnog zakonodavstva i prakse. Usvajanje i sprovođenje pravne tekovine EU su osnov pregovora o pristupanju.
Posljednji pregovori o proširenju doveli su do niza pristupanja 2004 (Kipar, Češka Republika, Estonija, Mađarska, Latvija, Litvanija, Malta, Poljska, Slovačka, Slovenija) 2007 (Bugarska i Rumunija) i 2013. godine (Hrvatska) i oni su pokazali da u procesu usklađivanja sa propisima Evropske unije o životnoj sredini, ima više sektora životne sredine i pitanja koja mogu biti problematična zbog potrebnih resursa i načina sprovođenja.
Takva pitanja koja su od značaja za vode uključuju sljedeće:
Horizontalno zakonodavstvo-onaj dio pravne tekovine o životnoj sredini koji se tiče svih sektora i koji treba da se u cjelosti sprovede do datuma pristupanja, uključujući direktive o procjeni uticaja, učešću javnosti u donošenju odluka i pristupu informacijama o pitanjima životne sredine;
Zakonodavstvo o otpadu-upravljanje komunalnim, industrijskim i opasnim otpadom predstavlja značajan izazov. Ranije su u ugovorima o pristupanju bili definisani određeni prelazni periodi kako bi se omogućilo dodatno vrijeme nakon pristupanja, i ne samo za neophodno unapređenje sistema upravljanja, već i za značajne investicije u deponije;
Zakonodavstvo o vodama-velike investicije koje su potrebne naročito za sisteme sakupljanja i prerade otpadnih voda, i u manjoj mjeri za dostizanje standarda kvaliteta vode za piće.
Međutim, slično mnogim nacionalnim zakonskim okvirima nije svo zakonodavstvo u vezi sa vodama navedeno u okviru poglavlja 27 (životna sredina). Na primjer, zakonodavstvo o detardžentima bez fosfora (što je od presudnog značaja za borbu protiv eutrofikacije rijeka, jezera i regionalnih mora) predstavlja dio poglavlja 1 (slobodno kretanje robe).
Trenutno stanje u procesu pristupanja
Nakon podnošenja zahtjeva Crne Gore za članstvo u EU i odluke Savjeta EU o otvaranju pregovora u decembru 2011, u junu 2012 otpočeli su pregovori.
Do decembra 2017, pregovorima je već obuhvaćeno sledeće:
– 30 od ukupno 35 potrebnih poglavlja;
– tri od ovih 30 poglavlja već su privremeno zatvorena: poglavlje 25 (nauka i istraživanje), poglavlje 26 (prosveta i kultura) i poglavlje 30 (spoljni odnosi),
Pregovori o pet poglavlja (uključujući životnu sredinu i klimatske promjene, koje obuhvataju i sektor voda) tek treba da počnu, zavisno od ocjene ostvarenog napretka u pripremama.
Posmatrajući zakonodavstvo o vodama u okviru poglavlja 27 (životna sredina i klimatske promjene), pregovori između Crne Gore i Evropske komisije još nijesu otvoreni i trenutno se privodi kraju crnogorska pregovaračka pozicija (izvor: Ministarstvo evropskih poslova Crne Gore, Evropska komisija, januar 2018).
Evropska komisija redovno pravi izvještaje o napretku pristupnih pregovora, koji predstavljaju ocjenu trenutnog stanja u zemlji kandidatu, opis dostignutog nakon posljednjeg izvještaja i definisanje smjernica o reformskim prioritetima. U posljednjem Izvještaju o Crnoj Gori iz novembra 2016, donesen je sljedeći zaključak o horizontalnom zakonodavstvu i zakonodavstvu o kvalitetu voda: U oblasti horizontalnog zakonodavstva usvojen je novi Zakon o životnoj sredini u julu 2016, kao i nacionalna strategija za trasponovanje, sprovođenje i izvršenje pravne tekovine EU o životnoj sredini i klimatskim promjenama i njen akcioni plan za period 2016-2020.
Administrativni kapaciteti na nacionalnom i lokalnom nivou moraju se značajno ojačati u svim sektorima, naročito u oblasti inspekcije životne sredine. Usklađivanje zakona sa pravnom tekovinom koja se tiče procjene uticaja i strateške procjene uticaja na životnu sredinu je u odmakloj fazi. Međutim, potrebno je značajno ojačati implementaciju, naročito za razvoj infrastrukture, termo i hidro elektrana i u poslovima vezanim za istraživanje ugljovodonika u podmorju.
Crna Gora je preduzela neke korake da poboljša saradnju sa civilnim društovm, ali su potrebni značajni napori da bi se postiglo djelotvorno učešće javnosti i konsultacije sa javnošću u donošenju odluka. S tim u vezi, u aprilu 2016 je osnovana koalicija 15 organizacija civilnog društva. Po pitanju sprečavanja i korigovanja štete nanesene životnoj sredini, Crna Gora je djelimično prenijela direktivu INSPIRE i uskladila je sa Direktivom o odgovornosti za štetu u životnoj sredini. Po pitanju pristupa informacijama o životnoj sredini, četiri Arhus centra dobro funkcionišu….
Nivo usklađenosti u oblasti kvaliteta vode je ograničen. Nacionalnu strategiju i akcioni plan za zaštitu voda tek treba usvojiti. Pripremne aktivnosti na izradi planova upravljanja rječnim basenima su u početnoj fazi. Organi za upravljanje rijekama još nijesu operativni.
Neophodan je sistem za praćenje kvantiteta i kvaliteta vode. Potrebno je izvršiti identifikaciju aglomeracija i definisati osjetljive oblasti, kao što je utvrđeno u Direktivi o prečišćavanju komunalnih otpadnih voda.
Evropski parlament je marta 2017. usvojio rezoluciju o ovom Izveštaju. Iako je pozdravio donošenje novog zakona o životnoj sredini, kao i nacionalne strategije za transponovanje i sprovođenje pravne tekovine EU o životnoj sredini i klimatskim promjenama, on je naglasio potrebu za pojačanim naporima na planu implementacije, naročito u pogledu kvaliteta voda, zaštite prirode i upravljanja otpadom, kao i na planu pratećih administrativnih kapaciteta na svim nivoima (izvor: Evropski parlament, 2017).
Na strateškom političkom nivou, u septembru 2017 predsjednik Evropske komisije Junker najavio je, u kontekstu njegovog obraćanja o stanju Unije u 2017, iniciranje”strategije za uspješno pristupanje Srbije i Crne Gore Evropskoj Uniji sa perspektivom za 2025. godinu”.
