Crna Gora u srpskim udžbenicima istorije: Strategija marginalizacije

Piše,

Mr Milan Šćekić

Gotovo da ne može proći jedan jedini dan, a da marginalni crnogorski opozicionari i prilično ostrašćeni političari, analitičari, publicisti i naučnici iz regiona ne dovedu u pitanje državnost Crne Gore. Tako je nedavno u jednoj emisiji dr Milo Lompar, poprilično revoltiran stavovima nekih gostiju da je Crna Gora ozbiljno napredovala na evropskom putu, krajnje omalovažavajuće ustvrdio da su takve konstatacije neodržive jer ,,to je država duboko utemeljena u kriminalu, to je država u kojoj j edan čovek vlada preko 27 godina… Tamo se puca svaki dan. Takvu državu smatrati ozbiljnom apsolutno je kompromitovanje zapadnih vrednosti“.

Za razliku od gospodina Lompara i njemu sličnih, razni analitičari, političari i naučnici koji nevoljno priznaju Crnu Goru kao državu, skloni su da je porede sa Pavelićevom NDH, tuzlanskim kantonom ili joj spočitavaju nedostatak demokratije. Da su ovakve tvrdnje novost u Crnoj Gori i da uopšte zavređuju komentar, svakako da bi ih komentarisali, ali kako to ne zaslužuju nećemo se njima baviti. Ali svakako oćemo time koliko su srbijanski udžbenici istorije doprinijeli ovakvom poimanju stvari.

“Zasluge“ istoričara

Naravno da ni u jednom od tih udžbenika iz kojih su i učili istoriju i crnogorski đaci nećete pročitati da se Crna Gora i njen narod dovodi u bilo kakvu vezu sa NDH, ali istini za volju, ni naučiti mnogo o Crnoj Gori, koja je krajnje marginalno tretirana u njima. Tako se kod generacije đaka, kojima je udžbenik istorije bilo jedino pročitano istorijsko štivo u životu, stvorila predstava da Crna Gora kroz istoriju i nije bila neka pomena vrijedna država, pa samim tim ni danas kao takva ne može da postoji. Đacima se naravno na tome ne može posebno zamjeriti, ali renomiranim istoričarima koji su pisali ove udžbenike svakako može i mora. Posebno onima koji su se bavili medijavelistikom.

Takav je i čuveni istoričar Ivan Božić, koji u udžbeniku za I razred gimnazije (Beograd, 1974), koji obuhvata period od kamenog doba do XII vijeka nove ere, na jedva jednoj stranici „obradio“Uspon Duklje (od kneza Vladimira do Bodinove smrti). I to, naravno, u sklopu nastavne teme „Prve srpske države“. S druge strane srednjovjekovna Bugarska je obrađena na 1.5, Karantanija na 2.5, Srbija na 3.5, Makedonija 5 i Hrvatska na cijelih 6 stranica. Poruka učenicima je više nego jasna Duklja je bila srpska država, pa je logično i da su i Zeta i Crna Gora srpske države. A kao ključni argument te tvrdnje navodi se da su je Nemanjići Duklju (Zetu) nazivali svojim „otačastvom“ i „kraljevstvo ot prva“. A što je to isto kraljevstvo zaslužilo u udžbeniku jedva jednu stranicu, valjda je kriv jugoslovenski ključ.

No, onaj srednjoškolac koji je učio iz Božićevog udžbenika, a koji uzgred voli srednjovjekovnu istoriju Crne Gore, sebe slobodno može smatrati i obrazovanim čovjekom, u odnosu na one srednjoškolce koji su učili istoriju iz udžbenika Sime Ćirkovića (Udžbenik za II razred prirodno-matematičkog smjera, Beograd, 1999). Iako slovi za najvećeg poznavaoca srednjeg vijeka ovih prostora, u svom udžbeniku koji obuhvata period od XI do sredine XIX vijeka, ni uzgred nije udostojio da pomene Vojislavljeviće i Balšiće, dok su Crnojevići (baš kao i Vojislavljevići kod Božića), „obrađeni“ u sklopu nastavne teme ,,Turska osvajanja balkanskih zemalja i saradnja balkanskih naroda u borbi protiv Turaka“.

Prostor koji je posvećen Crnojevićima sabijen je na trećinu stranice! Rame uz rame sa prvim padom despotovine, padom Vizantije, Srbije, Bosne, Hercegovine, bitkom na Krbavskom polju i stradanjem slovenačkih zemalja. I to je sve što se može pročitati u ovom udžbeniku o srednjovjekovnoj Zeti. Ali su zato cijele nastavne teme posvećene „Osamostaljivanju i usponu srpske države“, „Izgrađivanju bosanske države“, „Hrvatskoj u doba Arpadovaca i Anžujaca“, „Dubrovačkoj republici“, „Razvoju slovenačkih zemalja“, „Rumunima i Albancima i njihovim odnosima sa Južnim Slovenima“.

Uskraćene generacije

Dakle, srednjoškolci koji su učili iz ovog udžbenika izašli su potpuno hendikepirani za činjenicu da su u srednjovjekovnoj Duklji (Zeti) postojale dinastije Vojislavljevića i Balšića. Što se tiče Crnojevića, više onako uzgred, autor pominje da „još pre konačnog pada despostovine, u staroj Zeti, koja se od ovog doba naziva Crna Gora, osamostalila se vlasteoska porodica Crnojević“ i navodi najosnovnije podatke vezane za Ivana i Đurađa Crnojevića.

No, dok je za Ivana Crnojevića i dao po koju informaciju („istakao se u odbrani Skadra; posle turske pobede morao napustiti zemlju; svoju prestonicu smestio na Cetinje i tu podigao manastir”), o Đurađu nije išao dalje od toga, osim da je za njegovo vrijeme „organizovana u krugu Cetinjskog manastira prva štamparija u jugoslovenskim zemljama“. Čak se iz ovoga može pomisliti da Đurađ sa prvom štamparijom kod Južnih Slovena nije imao nikakve veze, već se jednostavno za njegovo vrijeme organizovala štamparija, što ne znači da je on imao ikakve zasluge za to.

Ništa izdašniji Ćirković nije ni kada je u pitanju istorija Crne Gore od XVI do XVIII. Štaviše za period XVI vijeka o njoj nema nikakvog pomena, dok Crna Gora XVII i XVIII vijeka egzistira u njegovom udžbeniku kao podnaslov nastavne jedinice „Počeci opadanja Turskog carstva i ustanci južnoslovenskih naro da“.

Prva nastavna tema posvećena Crnoj Gori („Crna Gora u borbi za oslobođenje“) je praktično na samom kraju 201. stranici, gdje se na 4 stranice obrađuje istorija Crne Gore od vladike Danila pa gotovo do kraja Njegoševe vladavine (1848). Toliko od ćirkovića o Crnoj Gori.

Zaboravili dinastiju

Za razliku od Ćirkovića, Rade Mihaljčić u svom udžbeniku za 6. razred osnovne škole (Beograd, 1993) nije prećutao Vojislavljeviće i Balšiće. S tim što kad obrađuje istoriju Duklje ranog srednjeg vijeka nigdje ne pominje dinastiju Vojislavljevića, već samo najznačajnije vladare te dinastije. Čim se dinastija ne pominje, onda i ne postoji. A kad nema dinastije, onda nema ni države.

Istina, Mihaljčić ne spori da je Duklja u XI vijeku bila nezavisna država. Ali je ona za njega, isto kao i za Božića, bila srpska država, budući da je obrađena u sklopu nastavne temev ,,Srbi od VII do XII veka“. Čak i prostor koji je posvetio Duklji isti je kao i kod Božića. Svega jedna stranica!

Nešto malo više prostora dodijelio je Balšićima i Crnojevićima, ali ako znamo kako su tretirane ove dinastije kod Ćirkovića, Mihaljčićev udžbenik je revolucionarni iskorak. Tužno, ali istinito, da je više prostora u ovom udžbeniku posvećeno postanku i razvoju bosanske države, nego li trima crnogorskim dinastijama. Imajući u vidu da su iz ovih udžbenika učile istoriju generacije đaka u Srbiji i Crnoj Gori, onda uopšte ne treba da čudi što dobar dio javnosti u ovim državama i dan-danas spori Crnu Goru kao državu. Osim ukoliko se ne spominje kao srpska država. Koliko su udžbenici istorije tome doprinijeli, prosudite sami.