Mrkojevići i kult dukljanskog/crnogorskog kneza Svetog Vladimira

(O učešću Mrkojevića u narodnom običaju i procesiji iznošenje krsta Svetog Vladimira Dukljanskog na planini Rumiji 1895. godine)

Piše
Mr Novak Adžić, doktorand istorijskih nauka

O viševjekovnom narodnom običaju, multikulturnom i viševjerskom ritualu, koji svjedoči o ondašnjem harmoničnom suživotu, toleranciji i puno više od toga, zapravo, o pravnoj i, u primarnom smislu, životnoj jednakosti stanovnika barskog područja, bili oni ispovijednici hrišćanstva (pravoslavlja i katoličanstva), ili islama, svjedoče brojni, primarni i sekundarni, prvorazredni i drugorazredni istorijski izvori. O tome, ilustrativno, govore i nesporni istorijski izvori, publicističkog karaktera, veoma važni za ispravno (re)konstruisanje ove istoriografske teme, odnosnog istraživačkog pitanja.

Zapravo, o istorijskoj tradiciji, običajnom pravu i viševjekovnom obilježavanju i proslavi kulta kneza Duklje (inače prve, najstarije crnogorske države i njenog vladara, kasnije proglašenog za sveca) Vladimira, sina dukljanskog kneza Petrislava – Petra, izvještavano je često u “Glasu Crnogorca”, i to u potonjoj deceniji XIX vijeka, koji je javnost obavještavao o procesiji koja se redovno obilježavala, kao narodni praznik, kako na vrhu Rumije, tako i po silasku naroda s nje, određenog dana.

Relevantno je navesti, kada pišemo o proslavi kulta svetog Vladimira krajem XIX vijeka u Crnoj Gori, i procesiji iznošenje krsta u njegovu slavu i čast, s primarnim osvrtom na učešće Mrkojevića u tome, podsjetiti, ukratko, na neke istorijske činjenice.

Naime, dukljanski/zetski (crnogorski-u pitanju je državni i etnički kontinuitet), knez Vladimir je ubijen na prevaru u Prespi 1016. godine. Knez Vladimir je stric kneza Vojislava (Dobroslava, kako ga naziva Grgur Barski, dukljansko-barski nadbiskup, u svom djelu “Regnum Sclavorum”/”Ljetopis popa Dukljanina” iz XII vijeka), inače, osnivača najstarije, prve crnogorske dinastije, vladarske familije Vojislavljevića, koja je vladala samostalnom dukljanskom/crnogorskom državom u XI i XII stoljeću, sve dok, ista, nije bila, ognjem i mačem, uklonjena, nasilno likvidirana sa državnog trona, nakon što je dukljanska država bila osvojena od strane Raške (kasnije nazvane Srbije) i njenog “velikog raškog župana” Stefana Nemanje, i to u ratu Raške protiv Duklje (1183-1189).

Običaj iznošenja starog krsta, posvećenog svetom knezu Vladimiru Dukljanskom, na vrh planine Rumije, vjekovima se praktikovao. U njemu su, pored ostalih okolnih plemena i njegovih žitelja, redovno, učestvovali i pripadnici starog, dukljansko/slovenskog/crnogorskog plemena Mrkojevići i kapetanije Mrkojevićke, koja je, kao takva, postojala više decenija, u vrijeme postojanja nezavisne i međunarodno priznate države- Knjaževine/Kraljevine Crne Gore, kojom je upravljao knjaz/kralj Nikola I Petrović Njegoš.

To iznošenje krsta na vrh Rumije i narodno slavlje i vjerski ritual, i ne samo vjerski, a u slavu kneza i crnogorskog svetitelja kneza Vladimira Dukljanskog, redovno se odvijalo i obilježavao vjekovima, a to je bila praksa i u doba postojanja i trajanja nezavisne Kneževine Crne Gore. Kao i kasnije, decenijama, tokom XX vijeka, itd.

O tome, kako se to nekad odvijalo, zbivalo, piše i “Glas Crnogorca” 1895. godine. Izvještač tog nezvaničnog lista crnogorskog Dvora i drugih državnih organa Knjaževine Crne Gore, koji je bio učesnik tih zbivanja, navedene godine, objavljuje svjedočenje o tome kako se taj narodni običaj, tradicionalno i ritualno, obavljao 1895. godine. Ovo je istoriografska priča o tome.

Naime, participant tog tradicionalnog, narodnog, običajnog rituala, ceremonije, objavio je kako se tada odvijala procesija iznošenja krsta dukljanskog/zetskog kneza Vladimira na planini Rumiji, i to on elaborira u tekstu, objavljenom u “Glasu Crnogorca” od 3. juna 1895. godine. U tekstu, anonimnog autora, koji je potpisan “jedan poklonik”, u rubrici “Dopisi” kaže se, da je 21. maja, kako on izvještava “S VRHA RUMIJE”, sljedeće: ”Čudotvorni istorijski rumijski krst iznijesmo danas na ovu visoku goru pri najpovoljnijem vremenu, s nepokolebljivom vjerom i strahopoštovanjem, kakvim se vjekovima obavljao ovi sveti zavjet” .

Dalje se kaže, da je na Rumiji bio priličan broj poklonika, ali on navodi da su u odnosu na ranije godine, djelimično izostali Mrkojevići i Barani, da ih je bilo manje nego prije, no tekstopisac-izvještač dodaje da se “u duši toga naroda ne hladi vjera i uvaženje prema ovome svetome Krstu i zavjetu”. Potom tekstopisac i izvještač, navodi da su od Mrkojevića bili na vrhu Rumije učesnici te procesije: komandir Mrkojevićki, podkomandir, kapetan Vukmirović, đaci i učitelji “sa malim brojem naroda, a od Barana ne vidim ni nijednog glavara” .

Nepoznati autor piše zatim da su te godine, u toj ceremoniji na Rumiji, učestvovali kao posjetioci i ljudi iz Crmnice, Spiča, Krajine itd. Autor i učesnik te ceremonije, saopštava, u tom kontekstu i ovo: “Između ostalog, preduprijedio nas je na vrhu (Rumije-nap. N.A) krajinski komandir Miloš Lekić s lijepom kitom Donjo-seočke i krajinske momčadije. Mislim da Miloš danas prvi put odavde pogleda na Hrt Volujice, na kom je sa svojom junačkom družinom pri osvajanju Bara izdržao dugu topovsku tuču, braneći viteški “oltar pravi na kamen krvavi” od turske flote” .

Između ostalog, isti autor, u tome članku, potom, kazuje da je, te godine (1895.), na vrh Rumije, Krst, kao i minulih godina, postavljen na “skromnom oltaru, formiranom od suha kamenja” , te on dalje eksplicira: “Po oltaru isred Krsta upaljene su mnogobrojne voštane svijeće razne veličine, boje i oblika i postavljeni su zavjeti, koji su prinijeli i poslali pobožni molioci sviju tri vjeroispovijedi. U okrug Krsta, oltara i plamtećih voštanica stojali su mnogobrojni molioci” . Iza toga, isti izvještač dodaje da je potom šveštenik u odori, dao znak da krene litija na tom mjestu, a potom veli da je nastavljen obred čitanja određenog, adekvatnog teksta iz Svetog Jevanđelja i da je tada na vrhu Rumije činodjejstvovao pop Vaso Vukotić.

Zatim se navodi, u istome izvoru, da nakon završetka obreda na vrhu Rumije “koji je pozdravljen pucnjavom, spuštismo se na dolac pod samim vrhom. I ovdje je očitao sveštenik podhodeće mjesto iz Evangelija, a za tim učitelj iz najbliže okolice progovorio je improviziranu besjedicu u prilog toržestvenom danu i ovome divnome zavjetu.

Besjeda je propraćena od ukupnog naroda sa burnim: “Živio Gospodar” . Za ovim slijedile su uobičajene igre: bacanje kamena, skakanje itd., kao i obično. Na dolcu se dugo provelo” . Autor tog izvještaja, odnosno, novinskog priloga, potom veli da su se, potom, momčad, t.j., omladina muškog pola, takmičila u narodnim, suštinski sportskim igrama- skakanju u dalj i bacanju kamena sa ramena, te isti dalje iznosi neke svoje subjektivne impresije i lične romantičarske doživljaje, reminiscencije istorijske epske, poetske podloge, tematike i sadržaja, koje nijesu od značaja za predmet naše naracije.

Isti autor precizira da se boravak na dolcu podno vrha Rumije, okončao tako što je narodna igra, zapravo, sportsko nadmetanje, za svoj rezultat imala, kako veli, “što je prvenstvo u bacanju odnio Krajinjanin Asan Alija iz Tejana, kojemu barski učitelj Mihailo Đurišić darova svoj srebrni sat; a prvenstvo u skakanju odnio je Braim Asanov Peročević iz Mrkojevićkog sela Mikulića. I ova zabava pozdravljena je pucnjavom” .

Autor navedenog teksta o proslavi kulta kneza Vladimira Dukljanskog i ceremenonije narodnog običaja iznošenja Krsta, u njegovu slavu i čast, na vrh Rumije, te narodnih igara i veselja koji bili sastavni dio tog događaja – 1895. godine, a u kojemu su, po tradiciji učestvovali, i to u punom saglasju, razumijevanju, toleranciji, ravnopravnosti i punom zajedništvu stanovnici barskog područja triju konfesija, među kojima i pripadnici plemena Mrkojevići triju religijskih ubjeđenja i obreda, navodi da je, nakon toga, uslijedilo spuštanje učesnika tog događaja sa vrha planine Rumije.

U tom smislu, on dalje svjedoči, odnosno, objavljuje, da se okupljeni narod, poslije toga, spuštao niz planinu Rumiju, sa đačkim pjevanjem himne i drugih narodnih pjesama, te da je to trajalo “dok smo stigli do crkvice u Mikuliće , koja danas proslavlja Hramovni praznik i koja je sad prilično obnovljena ulozima pobožnijeh dobrovoljnih darovaoca. Crkvica je danas (riječ je o crkvi u mrkojevićkom selu Mikulići-nap.N.A), iza popravke, osveštana činodejstvom oba barska paroha, koji su za tim odslužili i božanstvenu liturgiju i vodoosvećenje. Pri kraju liturgije pop Vukotić (tadašnji paroh autokefalne Crnogorske crkve- Crnogorske mitropolije Vaso Vukotić-nap. N.A) izgovorio je besjedu shodnu ovoj svečanosti i obnavljanju crkve” .

Zatim, autor piše što se dalje zbivalo, u konačnici te svečanosti, te ističe, posebno, gostoprimstvo mještana mrkojevićkog sela Mikulići. Koherentno tome, on završava tekst sljedećim iskazom: “Po svršenome Bogomoljstvu dali su gostoprimni Mikulići obilni objed cijelome narodu daljnjemu i bližnjemu, kao što su dali bili i večeru svijema, koji su naveče ovdje bili stigli. Gostoprimstvo njihovo dotle doseže, da stotine ljudi goste u po nekoj kući, i oni to sa najvećim zadovoljstvom primaju i tvrdo vjeruju, da ih ovi dočeci ne bacaju u osjetljive rashode. U ovome se osobito ističu kuće: Braima Aletova (oca mrkojevićkog podkomandira), Đura Vasiljeva i Ilije Đurova. Objed se popraća kolom i pjevanjem, koje je i ovoga puta kao ikad bujno bilo.

Red je, da se pobožni prvaci mjesta, iz kojih narod pohađa Rumiju, pobrinu, kako bi dolazeći narod bio ovdje priman s nekom olakšicom za ove seljane. Ovo ne bi stalo velikog rashoda, a ovome svječanome skupu dalo bi još većega maha” .

Analizirajući ovaj relevantni istorijski izvor, možemo, u rezimeu, zaključiti sljedeće:
-prvo da je, te, 1895. godine, stanovništvo barskog područja (Mrkojevića i drugih plemena i stanovnika, kako matičnih, tako i okolnih, gravitirajućih prostora i njihovih žitelja), viševjersko i multikulturno, (bilo je tada i tako demografski strukturirano), po opredjeljenju i pripadnosti, nadasve, zajednički, suštinski, tada, ujedinjeno, slavilo kult svetog Vladimira Dukljanskog i iznosilo krst (relikviju) Vladimirov/u, na vrh Rumije. To je, tada, bilo praćeno narodnom proslavom, tradicionalnog karaktera. Taj običaj i procesija, manifestovani te godine, bili su nesumljivo jaki emanat, odnosno, reprezent očigledne i notorne činjenice njihove potpune odanosti državi Crnoj Gori i njenom suverenu knjazu Nikoli I Petroviću-Njegošu.

-drugo, da crkve, kao građevine, sakralnog objekta, na Rumiji tada nije bilo (niti postoje istorijski dokazi i činjenice da je ikad ona na vrhu Rumije postojala), ali da se vršio, dugo vremena, neprestano, vjerski obred na vrhu Rumije (te 1885. godine, naveli smo kako se to odvijalo), kao i to da je taj, religijski ritual, obavljen je od strane sveštenika autokefalne Crnogorske crkve iz Bara Vasa Vukotića. Takođe, u kontestu rečenog, relevantno je navesti, da su u tome, tradicionalnom obredu, odnosno, narodnom običaju, na Rumiji 1895. godine, učestvovali, kako pravoslavci, i s posebnim i vazda dokazanim poštovanjem, u znak već afirmisane vjerske tolerancije i suživota različitosti, i muslimani i katolici, s obzirom na činjenicu da je jednako kult kneza Vladimira poštovan, kako od strane katolika i pravoslaca, tako i muslimana i da ih je isti stoljećima okupljao.

-I treće, i konačno, da, ovo već prezentirano, decidirano pokazuje da je u doba Knjaževine Crne Gore, pogotovo na barskom području, ta procesija u čast kneza i svetitelja Vladimira Dukljanskog, pokazala, bez skepse, zajedništvo, manifestovano i to bez diskriminacije, u vjerskom ili drugom smislu, stanovnika tog područja Knjaževine Crne Gore. Ta procesija pokazala je tada (1895.), zapažen stupanj razvoja, poštovanja, primjene i dosegnutog nivoa afirmacije njihovih prava i sloboda, državljana Crne Gore, stanovnika barskog područja, bez obzira na vjerske različitosti i njihovo zajedničko učešće u procesiji iznošenja krsta na Rumiji. Takođe, obilježavanje kulta svetog Vladimira Dukljanskog i procesija održana na Rumiji 1895. godine, svojevrsno i značajno govori da su njeni učesnici, pravoslavci, katolici i muslimani, bili, egalitarno i jednodušno, posvećeni dobrobiti, prosperitetu ondašnje države Crne Gore i harmoničnog života u njoj. Odnosno, to svjedoči o stepenu ondašnjeg razumijevanja, međusobne podrške, solidarnosti, stanovnika barskog područja, u okviru samostalne crnogorske države, čemu su, onda, kao ranije i kasnije, posebni pečat, uz ostale, utisnuli su i Mrkojevići (Mrkovići).