Piše,
Tijana Todorović, članica koordinacionog tima GI “21. maj”
Crnogorci odani svojoj slobodarskoj tradiciji, vodeći računa o ugledu svoje familije i dostojanstvu, vođeni događajima koji su ih snalazili od 1916. godine pa dalje, žudno su željeli da tokom odlučujućih dana borbe i opštenarodnog ustanka budu u prvim redovima boraca za slobodu.
Trinaestojulski ustanak su činile sve generacije Crnogoraca, svih vjera i narodnosti uključujući i značajan broj Jevreja koji su odlučno i beskompromisno stali rame uz rame sa crnogorskim naraštajem koji je kretao u rat protiv okupatora.
Rodoljublje i želju za slobodom kod onih starijih generacija opisao je poznati komita, Božo Jovanov Marković, koji je uoči Ustanka uputio ove riječi grupi nikšićkih mladih komunista: “Vas u boj zove Komunistička partija, a mene i moje društvo Njegoš. Hajd naprijed, da vidimo ko će bolje!”
13. julski ustanak je prvi ustanak u kojem se cijeli jedan narod ustao protiv fašizma i okupacije. U njemu je učestvovao veliki broj naprednih intelektualaca, njih oko 3.000 je aktivno učestvovalo u organizaciji i podizanju ustanka. Profesionalna struktura bila je sačinjena od oko 365 ljudi sa završenim fakultetom, 675 studenata, 260 službenika, oko 180 učitelja, aktivnih i penzionisanih oficira bilo je 115, srednjoškolaca čak 1200, dok je sveštenih lica bilo 55, u ustanku je aktivno učestvovalo oko 30 bogoslova, studenata teologije i teologa, šestorica svještenika su nosioci “Partizanske spomenice 1941.” – što je jedinstven slučaj u Jugoslaviji!
Crnogorci su po prirodi (tada) voljeli svoj narod i vjerovali u njegovu budućnost. Bili su samouvjereni i vatreni borci, spremni na rizik i maksimalno žrtvovanje, prezirali su vladajuću buržoaziju i fašističke agresore.
Kako je Trinaestojulskim ustankom oslobođena većina teritorije Crne Gore, opštenarodni ustanak Crnogoraca poslužio je kao najjača okosnica u stvaranju i djelovanju NOB-a na cijeloj teritoriji nekadašnje Jugoslavije.
Tokom svih godina ratovanja protiv okupatora Crna Gora je dala najveći broj boraca i partizana u odnosu na broj stanovnika.
Važno je i napomenuti veliku ulogu žena u borbi protiv fašizma i okupatora, 2546 crnogorki je direktno učestvovalo u borbama, dok su poginule 483 žene. Kroz logore je prošlo njih 12108 i u njima umrla 71, dok su strijeljane i obješene 1754 žene.
U poređenju sa ukupnim brojem borkinja Crna Gora ima samo 8 žena narodnih heroja (od ukupno 257 Narodnih heroja u Crnoj Gori), njih šest je poginulo tokom rata a samo dvije su preživjele rat. Narodni heroji bile su Jelena Ćetković, Ljubica Popović, Vukica Mitrović, Vukosava Mićunović, Dobrila Ojdanić, Đina Vrbica, Milica Vučinić i Jelica Mašković. Dok je Stana Tomašević bila prva žena komesar i prva žena koja je postala ambasador SFRJ, istaknuta politička radnica u partizanskim jedinicama i rukovodilac SKOJ-a i USAOJ-a.
Borbe Crnogoraca i Crnogorki za slobodu su brojne, kao i njihov značaj tokom oslobađanja teritorije, a o njihovim stradanjima i junaštvu, nevjerovatnim sudbinama i pričama mogu se pisati knjige o primjerima čojstva i junaštva modernog društva.
Današnji Crnogorci tek paradno i simbolično se sjećaju svih ovih junaka bez kojih mi danas ne bi bili ođe. U vremenu u kojem živimo, fašizam uveliko maršira a potomci boraca za slobodu 13. jul posmatraju kao još jedan neradni dan u nizu ili kao najveću crnogorsku kompaniju “13. Jul Plantaže”. U trenutku dok pišem ovaj tekst, gledam kako nam svijetli praznik čestitaju svi značajni svjetski predsjednici, dok građani slave na ulicama predstavnici “oslobođenog” naroda ćute. No dobro, neka ih, i to će brzo proći.
Brzo će proć 💪🇲🇪