Put za Bizbi

Dobro jutro! U petak sam boravio u Bizbiju u Arizoni, gradu u kojem je u jednom trenutku prije više od sto godina, 25 odsto stanovništva bilo iz Crne Gore. Evo nekoliko utisaka sa puta.

Ne zaboravite da se pridružite našoj Viber zajednici.

Put za Bizbi

Bizbi se nalazi na samom jugu Arizone, na svega 11 kilometara od granice sa Meksikom, u Tumbston kanjonu. Danas je Bizbi šaren i šarmantan gradić u kom se nalazi hipsterska kolonija. Grad više podśeća na Oregon nego na Arizonu. Među prvima je legalizovao istopolna životna partnerstva.

Sa svega oko pet hiljada stanovnika, jedan je od manjih gradova u Arizoni, dok je prije sto i više godine bio “najveći grad od San Franciska so Sent Luisa”, kako se danas hvale njegovi građani.

Bizbi je danas popularno vikend odredište Arizonaca. Vinoteke, restorani, prodavnice gurme proizvoda su na svakom ćošku, a mnoge stare i lijepe zgrade se renoviraju i u njih se useljavaju ljudi iz većih gradova u okolini.

Prije više od sto godina Bizbi je bio bogato rudarsko mjesto. Ruda bakra po kom je Arizona bila poznata, bila je izuzetno važna tokom Prvog svjetskog rata. Upravo je tada, nakon štrajka rudara, učinjena velika nepravda prema rudarima, koji su dolazili iz mnogih država svijeta. Tokom 1917. godine desila se velika nelegalna operacija deportovanja rudara, od kojih su mnogi bili Crnogorci. Zbog ove deportacije su osuđeni lokalni vlastodršci i vlasnici rudnika, ali su mnogi od naših iseljenika završili u Meksiku, jer se u Crnu Goru tokom rata nisu mogli vratiti.

U samom centru Bizbija se danas nalazi rudarski muzej. U njemu je na vidnom mjestu istaknuta crnogorska nošnja, iza koje je istaknuta zastava Srbije. Na nošnji piše “srpska nošnja”, a na fotografiji bogatog preduzetnika i jednog od viđenijih građana Bizbija tog perioda Džonia Angiusa (Jovana Anđusa), stoji da je doseljenik iz Srbije. I fotografija predstave Balkanska carica kralja Nikole, predstavljena je u muzeju kao srpska predstava. Ipak, na plafonu, pored šahovnice nalazi se i crnogorska zastava. Crvena sa lavom.

U predgrađima Bizbija je 1938. sagrađen parohijski dom SPC nazvan u čast Stefana Nemanje, a 1957. je sagrađena i crkva posvećena svetom Stefanu Nemanji, iako ovakvog sveca nema u kanonima SPC. Postoji sveti Simeon Mirotočivi, po monaškom imenu srpskog vladara i utemeljivača dinastije Nemanjića.

U Bizbiju sam našao i stari novinski članak iz 1912. godine koji pokazuje sistematske napore ka “odrođivanju” Crnogoraca koju do danas sprovode srpska crkva i srpska država kroz rad njihovih obavještajnih struktura. Naime, u osvit balkanskih ratova su, Amerikom po mjestima đe su živjeli Crnogorci, tih dana turneju imala dva čovjeka. Todor Božović, optužen u Bombaškoj aferi, i izvjesni Atanasije ili Tanasije Nastić, koji se predstavljao kao bivši ministar u vladi Crne Gore. Američkim vlastima su se predstavljali kao republikanci i antimonarhisti, dok su bili na direktnoj vezi sa SPC i vlastima u Beogradu. Postoje osnovane sumnje da je “Mlada Crna Gora” kojoj je pripadao Božović, baš kao i “Mlada Bosna” bila osnovana od strane Apisa i crnorukaša.

Tokom te američke ture ovoga dvojca, našli su se i u Bizbiju, đe su naišli na žestok otpor lokalnih Crnogoraca. Njihov skup je prekinut, a morala je intervenisati i policija. Oni su pušteni uz kauciju, dok su uhapšeni bili i izvjesni Vuković i Pete Gukanovich, koji su bili organizatori prekida predavanja. Kako piše tadašnji lokalni list u Bizbiju, grad je bio sav oblijepljen plakatima kojim su ova dvojica nazivani izdajnicima Crne Gore.

U isto vrijeme u dalekoj Indijani, u gradu Gariju, iz koga potiče Majkl Džekson btw, lokalni list piše da je u Bizbiju uhapšen Tanasije Nastić, “batinaš” tadašnjeg gradonačelnika ovog grada. Nastić je bio jedan od vođa srpskog sokola u Americi, i jedan od onih koji su izgradili crkvu posvećenom Svetom Savi u Indijani. Sin Nastića će kasnije postati episkop SPC Varnava Nastić, koji će biti kanonizovan 2006. godine. Nastić je imao dobre odnose u NDH i bio je lojalan Antu Paveliću, iako SPC tvrdi da je odbio da se stavi na čelo Hrvatske pravoslavne crkve.

Nego, da se vratimo na Bizbi. Avenija Anđusa, kuća Anđusa na kojoj danas stoji ukrajinska zastava. Kao i pivara Medigovića, na kojoj i danas stoje natpisi sa ovim paštrovskim prezimenom u ulici koja nosi ime po njoj – u kojoj se danas nalazi prodavnica maslinovog ulja. Zastave Crne Gore i Hrvatske na obližnjem hotelu – govore nevjerovatnu priču o malom “crnogorskom” gradu na samom kraju svijeta.

Naš najproduktivniji istraživač dijaspore u obje Amerike, Gordan Stojović, boravio je u Arizoni prošle neđelje i podijelio mnogobrojne priče o Bizbiju, Džeksonu u Kaliforniji, Tonopi u Nevadi i mnogim drugim brojnim mjestima na kojima su iseljenici iz Crne Gore ostavili trag. Nadam se da ćemo se potruditi da podebljamo te veze i sebe vežemo bliže za Ameriku, onako kako je to sanjao Petanović.

Toliko za danas. Ugodan ostatak dana želimo.

S poštovanjem,

Ljubomir Filipović, analitičar i kolumnista CdM-a

(Mišljenja i stavovi kolumnista nisu nužno stavovi redakcije CdM-a)