Božidar Vuković Podgoričanin -Dragulj u kruni crnogorske štampe i pismenosti

Imena Đurđa Crnojevića, Štampara Makarija i Kotoranina Andrije Paltašića i Božidara Vukovića Podgoričanina upisana su zlatnim slovima u istoriji knjige XV i XVI vijeka, jer su njihova djela obavljala vjersku, kulturnu i prosvjetiteljsku misiju kroz naredna stoljeća.

Povodom 525 godina od štampanja Oktoiha prvoglasnika (1494) prve knjige iz Crnojevića štamparije i 500 godina od štampanja prvih knjiga Božidara Vukovića Podgoričanina Psaltira i Služabnika Matica crnogorska organizovala je izložbu i tribinu Crnogorsko ćirilsko štamparstvo. Reprezentativna postavka, u parlamentu glavnog grada, može se pogledati do petka, 26. maja, a prema najavama, u ljepoti prvih štampanih ćirilskih knjiga od jeseni će uživati i posjetioci izložbe u Sofiji, zatim Skoplju, Zagrebu, ali i drugim gradovima naše zemlje.

“Matica crnogorska djelovanjem nastoji da javnosti predstavi i afirmiše najvrednije iz crnogorske kulturne prošlosti pa su se time rukovodili i ovom prilikom smatrajući obavezujućim obilježavanje 525 godina štampanja Oktoiha prvoglasnika u Crnojevića štampariji i jubilej 500 godina štamparije Božidara Vukovića Podgoričanina i objavljivanja njegovih prvih knjiga Psaltira i Služabnika”, ističe u razgovoru za Dnevne novine generalni sekretar MC Ivan Ivanović.

On navodi da su pripreme za obilježavanje ovih datuma počele prije par godina saradnjom sa Nacionalnom i univerzitetskom bibliotekom “Sveti Kliment Ohridski” u Skoplju. Maja 2018. godine organizovana je izložba na kojoj je predstavljena većina od 32 inkunabule i paleotipa iz štamparija Crnojevića i Vukovića, koje se nalaze u Republici Sjevernoj Makedoniji. Nakon toga je uspostavljena komunikacija i saradnja sa institucijama kulture u Bugarskoj koje čuvaju 13 primjeraka cetinjskih inkunabula i 43 primjerka knjiga iz štamparije Vukovića.

Najveći događaj u istoriji

“Viktor Igo je svojevremeno rekao da se ‘pronalaskom štampe u petnaestom vijeku sve mijenja’ i da je to ‘najveći događaj u istoriji.’ Upravo u tom petnaestom vijeku štampana knjiga je zaživjela i u Crnoj Gori. No, kao što ništa ne dolazi odjednom i niotkuda, treba reći da je pismenost bila prisutna na našim prostorima od najstarijih vremena, da bi procvjetala u crnogorskoj državi Duklji. U manastirskim škriptorij ima nastaju mnogobrojni rukopisi. Dolaskom Crnojevića na čelo Zete u XV vijeku raste stepen kulture, prvenstveno zbog veza sa Venecijom. Svijest o značaju knjige i potrebe za njom, opredjeljuju Đurđa Crnojevića da par decenija poslije Gutenbergovog otkrića , nabavi i osnuje prvu štampariju na Balkanskom poluostrvu i prvu državnu štampariju u Evropi. Crnojevića štampariju uspješno je vodio j eromonah Makarije ‘ot Černije Gori’. On je sa svojih sedam majstora uradio matrice za inicijale i grafičku ornamentiku, slova, prese i ostale potrebne sprave”, podsjeća Ivanović.

Imena Đurđa Crnojevića, Štampara Makarija i Kotoranina Andrije Paltašića, našeg prvog štampara kod kojeg je u Veneciji Makarije i izučio štamparsku vještinu, upisana su zlatnim slovima u istoriji knjige XV vijeka, jer su njihova djela obavljala vjersku, kulturnu i prosvjetiteljsku misiju kroz naredna stoljeća. Crnojevića štamparija 1493-1496, prva je kod Južnih Slovena i druga ćirilska štamparija uopšte, odmah iza one u Krakovu 1491. godine.

Simbol nacionalne kulture i emancipacije

“Štampana knjiga kao novi medij opredijelila je civilizacijski put čovječanstva. Na njoj počiva kultura novovjekovlja i s pravom se kaže da je knjiga simbol nacionalne kulture i emancipacije. Zato je štampanje Oktoiha prvoglasnika iz 1494. godine jedan od najznačajnijih događaja i najvažnijih datuma u crnogorskoj kulturnoj istoriji i istoriji uopšte. Oktoih prevazilazi značenje prve inkunabule na Balkanu i predstavlja ugaoni kamen crnogorskog identiteta i samosvijesti”, smatra Ivanović.

Kontinuitet Crnojevića štamparije i njenih izdanja, ističe on, predstavlja pregnuće i djelo najpoznatijeg Podgoričanina u istoriji “glasovitog štampara vojvode Božidara Vukovića Podgoričanina” U Veneciji i Zapadu Božidarovo ime ima više varijanti. Na italijanskom je glasilo: Dionisio della Vechia, a latinski: Dionisius a Vetula. Njegova puna intitulacija: ‘Az griješnij Hristu rab, Božidar Vuković, otačestvom ot dioklitijskih stranah, v predjeljeh makedonskih, ot grada suštu glagoljemaga Podgorica’.

“Božidar Vuković Podgoričanin ‘iz sela Đurići kraj Podgorice’ predstavlja dragulj u kruni crnogorskog štamparstva i pismenosti. Njegov doprinos je nemjerljiv, što potvrđuje broj knjiga štampanih u njegovoj štampariji u Veneciji, rasutih po bibliotekama i manastirima širom Evrope. On početkom XVI vijeka nastavlja misiju koju je započeo Đurđe Crnojević i predstavlja drugu epohu crnogorskog ćirilskog štamparstva. Štampariju koju je 1519. osnovao vojvoda Božidar naslijedio je njegov sin Vićenco”, ističe Ivanović.

U doba kada su južnoslovenski narodi potpali pod tuđu dominaciju, dodaje on, snabdijevanje knjigama neophodnim za bogoslužbu je dobilo posebnu važnost.

“Crnogorske štamparije Crnojevića i Vukovića odigrale su značajnu ulogu u ustanovljavanju opšteslovenske knjižne kulture i izvršile opredjeljujući uticaj na uspostavljanje i razvoj ćirilskog štamparstva. Ljepota slova, inicijala i ilustracija ovih inkunabula i paleotipa predstavljaju visok domet grafičke kulture i uzor štamparskog umijeća. Crnogorski štampari Xv i XVI vijeka svojim su civilizacijskim iskorakom ostavili nasljeđe koje moramo čuvati za buduće generacije, da bi na njemu gradili svoj kulturni identitet, nacionalno dostojanstvo i samopoštovanje”, napominje Ivanović.

Prema njegovim riječima realizaciju ovog kompleksnog programa pomoglo je Ministarsvo kulture na čelu sa Aleksandrom Bogdanovićem, ministrom kulture.

“Takođe smo imali podršku i razumijevanje Glavnog grada Podgorice i gradonačelnika Ivana Vukovića. Postarali smo se da sakupljenu građu predstavimo na prijemčiv i moderan način sa obiljem ilustracija, koje će predstaviti bogatstvo onovremene štampe, i neophodnim informacijama koje će izložbu učiniti prijemčivijom i imati edukativni momenat”, zaključio je Ivanović.

Kompletna izložba je rađena dvojezično, na crnogorskom i engleskom jeziku uz bogat prateći katalog.