Predstavljeni rezultati projekta Mrkovska kuća

U okviru projekta „Mrkovska kuća“ u restoranu „Stela“ u Dobroj Vodi održan je okrugli sto i prezentacija istraživanja tradicionalne stambene arhitekture Mrkojevića. Projekat koji je realizovao Mirsad Rašketić, finansiran je od Fonda za zaštitu i očuvanje manjina, a pokrovitelj je Savjet Muslimana Crne Gore.

Moderator na okruglom stolu bio je Sabrija Vulić koji je kazao da vjeruje da će ovakvi događaji natjerati Mrkojeviće da se malo zamisle time kako da očuvaju nešto što se vjekovima gajilo.

“Ovo je priča koja je na dugom štapu i koja ostaje za sve generacije koje dolaze za nama. Tako i priča o Mrkovskoj kući, o Danima Mrkojevića, o knjizi Mrkojevićki dijalekt -reprint izdanja profesora Luke Vujovića… Ta knjiga je poslije pet godina stigla do biblioteke u Vašingtonu. Dakle, treba nešto početi, treba uraditi prvi, mali korak da bi se krenulo na nešto veliko. Upravo ovaj projekat je prvi korak o nečemu što slijedi, u nečemu što bi trebala da bude budućnost. Vjerujem da će i video zapis ovoga prošetati Youtube-om i društvenim mrežama i da će i naši ljudi u dijaspori, koji su gotovo u većini tamo, shvatiti koliki je značaj upravo ovakvih projekata za očuvanje kulturnog i nacionalnog identiteta Mrkojevića“, kazao je Vulić na otvaranju okruglog stola.

Realizator ovog projekta, Mirsad Rašketić kazao je da su se prve ideje o sveobuhvatnom istraživanju i zaštiti graditeljskog nasljeđa javile početkom 2000. godine, kada je grupa entuzijazista pokrenula manifestaciju “Dani Mrkojevića“.

“U sklopu te manifestacije par godina je organizovana izložba starina iz kraja, te je ideja o izložbi vremenom prerastala u želju za stalnu postavku zavičajnog muzeja. Prvi problem u realizaciji te ideje je bilo nepostojanje adekvatnog i autohtonog objekta koji bi se rekonstruisao i priveo toj namjeni. Čak i za izradu novog objekta nisu se mogle definisati jasne programske odrednice za arhitektonsko oblikovanje objekta takvog tipa. Problemi na realizaciji su trasirali put novim idejama o istraživanju i mapiranju tradicionalnog graditeljskog nasljeđa kraja”, objasnio je Rašketić.

U Mrkojevićima skoro da i nisu vršena značajnija naučna istraživanja i skoro da i ne postoji pisani trag o istraživanju i mapiranju arhitektonskog nasljeđa kraja. Rašketić je istakao da je ovaj kraj “istorijski bio pod uticajima svih velikih imperija prisutnih na području Mediterana, svih monoteističkih religija, savršeno mjesto preplitanja kulture Istoka i Zapada, te da su slojevi raznih uticaja umnogome prepoznatljivi i u lingvističkim i etnografskim specifičnostima kraja.

“Svakodnevna tradicionalna arhitektura je u mnogome padala pod uticaje savremenog brzog načina života i nemilosrdno je nestajala sa novim dobom. Dio razloga treba tražiti i u razornim posljedicama dva zemljotresa koja su pogodila kraj. Prvi 1963. godine koji je započeo i naravno, onaj zloglasni, aprilski, iz 1979. koji je razorio veliki dio crnogorskog primorja. Dobar dio djelimično porušenih i oštećenih objekata je porušen, a preostali su napušteni i pretvarani u pomoćne. Sa brzom obnovom i izgradnjom dolazi do gubljenja i starih znanja, gdje su generacijski, kroz empiriju, stil i uslove života oblikovali svakodnevnu arhitekturu do tog perioda”, kazao je Rašketić.

On je dodao i to da je na nestanak tradicionalne mrkovske arhitekture uticala migracija, koja je ovaj kraj značajno pogodila 60-tih i 70-tih godina.

“Ubrzana ‘urbanizacija’ priobalnih djelova kao i samih centralnih mjesta kraja u posljednjim decenijama donijela je novi haos u stilovima i izgledu krajolika. Stihijska gradnja, kao sveopšti problem, je nešto što će šira zajednica rješavati . U Mrkojevićima, kao kraju sa izraženom emigracijom u posljednjim decenijama 20. vijeka i još izraženijom imigracijom u prvim godinama 21. vijeka, prijeti svojevrsni palimpsest arhitektonskog nasljeđa, a i sveukupnog kulturnog nasljeđa”, istakao je Rašketić.

Tradicionalnu arhitekturu, kojoj pripada kuća Mrkojevićkog kraja, kao jedan od primjera narodne kuće u priobalnom području, prema Rašketićevim riječima, karakteriše funkcionalnost i prilagođenost ljudskim potrebama.

“Graditelji te, u svojoj biti jednostavne arhitekture, brinuli se za svaki detalj, proporciju i mjeru, prilagođavajući se naročito okolini i raspoloživom materijalu. Analizom unutrašnjih i vanjskih prostora, treba otkriti načine i uslove pod kojima je ova, u suštini, ako ne endemska, onda svakako specifična arhitektura nastala. Jednostavnost dvovodnog krova, jednostavna osnova kuće u funkcionalnom smislu i grupisanje objekata u redovima, odiše elementima savremenosti i univerzalnosti modernih kuća”, objasnio je Rašketić.

Kuća Mrkojevića, kao oblik individualnog stanovanja, nije dosad tretirana čak ni u fragmentima, u stručnim i naučnim radovima.

“Cilj je razjasniti okolnosti stvaranja i opstanka, nažalost i nestajanja, ove vrste arhitekture, tako da bi mogli imati principe na kojima je stvorena izvorna kuća Mrkojevića. Očekuje se da će dobiti preciznije definisane okolnosti pod kojima je stvorena ova vrsta arhitekture i da se takva načela mogu koristiti u budućoj praksi za izradu stručne dokumentacije i naučnih studija za obnovu i revitalizaciju kao i novi dizajn autentičnog objekta, poštujući načela univerzalnosti ovog tipa tradicionalne arhitekture”, rekao je Rašketić.

Kada je u pitanju forma sela i objekata, Rašketić je kazao da su Mrkojevićka sela formirana na padinama, tj. terenu u nagibu, “koji karakterišu upečatljive kamene podzide i međe koje generišu vizuelni identitet tako oformljenih ulica i prolaza u selima, kao i karakteristično kameno gumno zajednički izvor za zaseok ili selo lokalno zvano tičak” .

Najrasprostranjeniji tip Mrkovske kuće je dvospratnica koja se sastoji od prizemlja i sprata.

“Konstruktivni sklop kuća čine nosivi masivni zidovi od lomljenog i pritesanog kamena ‘utopljenog u malter’, debljine oko 50 do 80 cm. Slogovi kamena su nepravilni, sa nešto pravilnijom obradom uglova. Zidovi se protežu u visinu do krovnog vijenca. Zidove Mrkojevićkih kuća karakterišu i panjege – niše u zidu za odlaganje predmeta. One se nalaze i u enterijeru najčešće u zoni oko ognjišta. Osim panjega karakteristični su i otvori nastali ispuštanjem jednog kamena pri zidanju, često u dijelu ispod krova – otvori za ventilaciju. Mrkovska kuća je građena isključivo od tesanog ili pritesanog kamena sa drvenim međuspratnim tavanicama i drvenom krovnom konstrukcijom. Tradicionalnu Mrkojevićku kuću karakteriše dvovodni krov nagiba od 22 do 30 stepeni, sa drvenom krovnom konstrukcijom, pokriven ćeramidom (kanalicom). Prozori i vrata na gornjim etažama uokvireni su nešto preciznije obrađenim kamenim blokovima pravougaonog oblika. Vrata su jednokrilna, drvena, sa okvirom od kamenih blokova. Imaju pragove od kamenih blokova iz jednog komada, najčešće visine između 15 i 20 cm. Visina vrata je obično oko 180 cm do 200 cm, a širina od 70 do 100 cm”, do detalja je objasnio Rašketić.

Kuće u Mrkojevićima su nerijetko bile fizički povezane zajedničkim zidovima, a najčešći oblik bio je red.

“Broj kuća u redovima kreće se između 3-4 kuće, rijetko više. Kuće u redovima su najčešće iste visine i istog poprečnog presjeka konture, tako da su pokrivene jednim krovnim avionom s zajedničkim grebenom”, kazao je Rašketić.

Kao glavnu, formalnu karakteristiku i prepoznatljivi element Mrkovske kuće, Rašketić navodi krov koji je paralelan s gradijentom terena.

Realizator je kazao da bi projekat “Mrkovska kuća” bio podijeljen zbog opsežnosti trajanja i finansijske uslovljenosti na tri faze.

“U prvoj fazi bi se mapirali postojeći, preostali objekti i anglomeracija istih, gdje bi se sastavila sveobuhvatna foto dokumentacija, a uporedo bi se napravila i digitalizovana arhiva starih fotozapisa. U drugoj fazi bi se sublimisala građa prve faze kroz dvije podfaze. Prva podfaza bi bila izrada projekta tradicionalne kuće kraja, a druga bi podrazumijevala konkurs za izradu projekta savremenog tipskog objekta sa implementiranim stilom i morfologijom autentične kuće. U trećoj fazi bi se omogućila potpuna valorizacija stečenih znanja i oformljenje arhive i omogućila realna mogućnost za investicije turističkog tipa u kraj”, objasnio je Rašketić.

Opšti cilj ovog projekta je očuvanje korijena, tj. očuvanje i razvoj kulturnog identiteta baštine Muslimana Mrkojevića.

“Narod koji se odriče svojih korijena i tradicije osuđen je na nestajanje. Takođe, kroz ovakav vid aktivnosti približili bi kulturu, tradiciju i savremene potencijale našeg kraja (Muslimana Bara/Mrkojevića) široj javnosti. Specifični cilj je dugoročno očuvanje i razvoj kulturnog identiteta i baštine Muslimana Mrkojevića”, zaključio je Rašketić.

Nakon isrpnog izlaganja, uslijedila je otvorena diskusija učesnika i gostiju okruglog stola, a predloge su dali poznati Mrkojevići Muharem Muratović, Osman Grugrević i Hasan Nikezić.