Sjećanje na Nušića: Vječni humor raspikuće duha

Prošlo je osamdeset godina od smrti Branislava Nušića, jednog od najomiljenijih pisaca u istoriji naše književnosti. Što je više upoznavao život i što je bliže upoznavao ljude, sve se slađe smijao.

“Branislav Nušić, književnik, star 73 godine, umro je danas u 12.30”, objavila je prije osam decenija na naslovnoj strani “Politika”. Bio je to samo uvodni dio teksta najstarijeg lista, koji je na nekoliko strana (iz sata u sat) pratio posljednje trenutke najpoznatijeg komediografa, književnika, diplomate, novinara, pozorišnog upravnika.

Okružen porodicom i prijateljima, omiljeni srpski pisac (20. oktobar 1864 – 19. januar 1938) iako teško bolestan, pušio je do posljednjeg daha i samo dan prije smrti bavio se nezavršenim komadom “Vlast”, raspitivao se za obnovljeno pozorište “Roda” i izvođenje “Pokojnika” u Zagrebu… Vijest o njegovoj smrti odmah je prostrujala zemljom, a jedan od prvih telegrama saučešća stigao je od namjesnika, kneza Pavla. Oko odra ubrzo su se okupile najuglednije ličnosti toga doba, između ostalih, episkop Irinej i Justin Popović, pjesnik Dušan Matić, upravnik nacionalnog teatra Branislav Vojnović, vajar Đorđe Jovanović, koji je uradio i piščevu posmrtnu masku. U odboru za sahranu bili su Milan Rakić, Veljko Petrović, Marko Car, Velmar Janković.

U ponoć je njegov odar prenesen u zgradu Narodnog pozorišta, a studentska udruženja pozivala su sve kolege da prisustvuju Nušićevoj sahrani. Umjesto vijenca, na sanduk svom dugogodišnjem saradniku, uredništvo “Politike” priložilo je 500 dinara. Odmah je osnovan i Fond Branislava Nušića, s namjerom da se ubuduće na dan njegove smrti (inače Bogojavljenje) nagrađuju i pomažu umjetnici. Velika crna zastava istaknuta je i na zgradi Narodnog pozorišta u Sarajevu, na čijem je čelu bio od 1925. do 1928. godine.

Jedan od najomiljenijih pisaca u istoriji naše književnosti (kao Alkibijad Nuša) rođen je 20. oktobra u Beogradu, u uglednoj cincarskoj porodici. Otac Đorđe bio je žitarski trgovac i ubrzo po piščevom rođenju preselio se u Smederevo. U glavni grad Branislav se vratio da nastavi učenje realke, poslije koje je završio Pravni fakultet. Prvi put uniformu je obukao kao učesnik Srpsko-bugarskog rata, a u to doba je “zaradio” i prvi zatvor. Zbog pjesme “Dva raba” objavljene u “Dnevnom listu”, u Požarevcu je “odslužio” godinu dana i bio oslobođen poslije abdikacije kralja Milana 1880. godine. Iste te godine postavljen je za pisara Konzulata u Bitolju, kada je nastao i njegov prvi komad “Narodni poslanik”. Očekujući izvođenje prvjenca, napisao je još nekoliko komedija: “Prvu parnicu” (kasnije izgubljena), potom “Sumnjivo lice” i “Protekciju”.

Mnogo godina kasnije Nušić je, objašnjavajući svoj dar (i popularnost u narodu), isticao da su kod nas samo Cincari imali smisla za pozorište i navodio kao primjer Steriju kod Srba i Dometra kod Hrvata. Uz sve to, isticali su njegovi savremenici, Nušić je imao smisla za pozorišnu intrigu, za njen razvoj, zaplet i rješenje, naravno i dijalog – brz, živ i duhovit.

“Nušić bez komike nije Nušić, ali komika bez satiričnog nije nušićevska. Uočavanjem i umjetničkim oblikovanjem tog satiričnog u komici, Nušićevo djelo neće postati ni manje smiješno ni manje zabavno. Naprotiv: ta komika, u kojoj uvijek ima razumijevanja, koja je bez mržnje, ali ne i bez zrnca pakosti, time će samo dobiti u dubini, oštrini i dejstvenosti”, pisao je Hugo Klajn (1964), povodom sto godina od piščevog rođenja u “Književnim novinama”.

Nušićevi junaci bili su nepismeni panduri, sumnjičavi načelnici, lažni doktori, uobražene ministarke, u žalosti licimjerni rođaci. Različiti karakteri koji vjerno oslikavaju, ne samo njegovo vrijeme i okolnosti. Taj “raspikuća duha” (kako ga je okarakterisao Anton Gustav Matoš), bio je uvijek vedar uprkos svom ne baš radosnom životu. Jednom je i sam istakao:

“Razglavio sam vilice smijući se, jer je toliko toga smiješnog među ljudima i u životu ljudi. Što sam više upoznavao život, što sam bliže upoznavao ljude, sve sam se slađe smijao”.

Nušićeva vjerna publika i danas se slatko smije svim njegovim junacima i djelima. Među njima je, ipak, najizvođenija i najpopularnija Živka i “Gospođa ministarka”. Upravo iz vremena nastanka ove komedije, ostalo je i piščevo pismo ćerki Giti. U prilično opširnom tekstu objašnjava:

“Eno mojih “Listića”, “Narodnog poslanika”, “Sumnjivoga lica”, “Protekcije”, “Sveta”, mojih bezbrojnih priča u kojima je ismijana ljudska sujeta, lažno dobročinstvo, polutanstvo, štreberstvo, u kojima je namolovana svim bojama naša birokratija i ismijana neobuzdanim smijehom naša administracija. Pa ipak, taj moj smijeh nije gorak, nije žučan, nije otrovan. Ja volim ljude i volim ih baš sa svim njihovim slabostima…”.

Novinarstvo

Za naše savremenike, zanimljiv je podatak da je veliki dio Nušićevog angažmana pripadao i novinarstvu. Još u Smederevu kupio je štampariju i izdavao “Smederevski glasnik”, bio je nekoliko godina stalni saradnik “Politike” (od njegovih feljtona kasnije je nastala knjiga “Ben – Akiba”), pisao je za “Samoupravu” i “Tribun” koji je, takođe, pokrenuo. U Skoplju je bio urednik “Srpskog Juga”, pa i prvi predsjednik Novinarskog udruženja…