Izvorni eksperiment izveden je kao bihevioralna studija poslušnosti, polje istraživanja koje je postalo popularno nakon Holokausta i pitanja o broju nacista koji su “samo slušali naređenja”.
Prije pedeset godina Stenli Milgram, psiholog s univerziteta Jejl, sproveo je niz kontroverznih eksperimenata kojima je nastojao da utvrdi do koje granice su ljudi u stanju da idu slušajući naređenja. Nova studija, zasnovana na Milgramovim istraživanjima, dovela je stručnjake do zastrašujućeg zaključka: 90% ispitanika bilo je spremno da elektrošokuje nevinu osobu ukoliko im to bude naređeno.
Rezultat koji je Milgram dobio prije pedeset godina važi do danas.
Objavljena 1963 godine, studija je uključivala niz eksperimenata koji su mjerili sklonost ljudi da slušaju naređenja, koja je izdavala autoritativna figura, čak i po cijenu nanošenja fizičkih povreda nevinom licu. Učesnicima u eksperimentu plaćeno je po 4 dolara. Večina njih živjela je u okolini mjesta Nju Hejven u državi Konektikat, ali su se razlikovli po socio-kulturološkom profilu, uzrastu i zanimanjima.
Podijeljeni u parove, jedan čovjek (označen kao “učitelj”) bi stupio u sobu s figurom autoriteta, odnosno naučnikom, dok bi drugi (označen kao “učenik”) otišao u susjednu prostoriju i posmatrao prvog kroz policijsko staklo.
Eksperiment počinje tako što učitelj učeniku postavlja niz ranije određenih pitanja. Ukoliko bi učenik pogrešno odgovorio, učitelj bi ga pogodio električnim šokom. Uprkos bolu koji je jedan od ispitanika trpio, drugi bi u skladu s naređenjem nastavljao da ga šokira nakon svakog pogrešnog odgovora.
Što se stepena kazne tiče, učiteljima je na raspolaganje stavljeno 30 dugmića s različitom voltažom, od 15 do 450. Učenici bi u zavisnosti od jačine struje pokazivali različite stepene bola. Pojedini su se nakon jačih udara žalili na grudobolju i srčane tegobe.
Postavlja se pitanje koja to sila može da natjera čovjeka da nastavi da muči nepoznatu osobu, čak i kad ova kuka, jauče, i moli za milost. Odgovor je: naređenje autoritativne figure.
Kako je eksperiment tekao, sve veči broj učitelja bi oklijevao da nastavi. Naučnici su na ovo odgovarali različitim metodima. U početku bi ljubazno zamolili ispitanika da nastavi. Nakon toga bi od njih zahtijevali da to učine. Zatim bi istakli da je od izuzetne važnosti da nastave. I na kraju, reki bi im da nemaju drugog izbora osim da ih poslušaju.
Čitavih 65% učitelja nastavilo bi s mučenjem učenika sve do najvišeg nivoa šoka od 450 volti, a svi do jednog su prešli granicu od 300 volti nakon čega su neki odustali.
Eksperiment djeluje jezivo, ali valja imati na umu jednu stvar. “Učenici” su zapravo bili glumci koji su sve vrijeme scenirali bolove. Šokovi koje su trpjeli bili su slabi, dovoljni tek da njihov nastup učine što autentičnijim. Početno izvlačenje slamki pri podjeli uloga bilo je namješteno.
Saznavši istinu, većina učitelja je pokazala olakšanje i bilo im je drago što nisu zaista nanijeli bol svojim kolegama. Neki od njih su u toku eksperimenta mislili da će možda doći i do smrtnog ishoda.
Druga grupa je reagovala drugačije. Neki su pokazali iznenađenje umjesto olakšanja, neki su krivili naučnike koji su izdavali naređenja, ili čak navodne žrtve mučenja. Skoro niko nije doveo u pitanje autoritet onih koji su izdavali naređenja. Milgram je eksperiment ponovio nad 18 različitih grupa ispitanika i rezultat je uvijek bio isti.
Savremena studija sličnog tipa, otkrila je još veći procenat ljudi spremnih da u poslušnosti odu do kraja.
“Nakon što smo otkrili Milgramove eksperimente, većina ljudi s kojima smo razgovaralo tvrdila je da se nikada ne bi ponijeli kao njegovi ispitanici”, piše jedan od istraživača.
“Naša studija je još jednom pokazala nevjerovatnu snagu naređenja i njihovu moć da ljude natjeraju da čine stvari na koje nikada ne bi pomislili u normalnim okolnostima.”
Još jedna zanimljivost nedavno izvršenog eksperimenta je da je broj ljudi koji bi odbio naređenje tri puta veći u slučaju da je osoba koja trpi torturu ženskog pola.
