Pravni aspekt (ne)legaliteta raspisivanja Parlamentarnih izbora 2020. godine

Piše

Prof. dr Đorđije Blažić

Svaki stav o bilo kom pitanju primjene prava, a naročito pravnički stav, mora imati detaljnu i sveobuhvatnu analizu relevantnog pravnog okvira, činjeničnog stanja i argumenata na kojima se zasniva stanovište o “spornom” pravnom pitanju.

Očigledno je da je, u aktuelnom trenutku predizbornih aktivnosti u Crnoj Gori, odluka Predsjednika Crne Gore izazvala oprečna stanovišta o (ne)legalitetu raspisanih izbora za poslanike Skupštine Crne Gore. Relevantan pravni okvir ovog pitanja čine, prije svega, brojne Ustavne odredbe, kao i još brojnije odredbe Zakona o izboru odbornika i poslanika.

Kao relevantne činjenice u ovoj pravnoj situaciji pojavljuju se:

1. Odluka Predsjednika Crne Gore, br. 01-1212 od 20.06.2020. godine o raspisivanju izbora za poslanike Skupštine Crne Gore, sa određenjem 30. avgusta 2020. godine, kao dana održavanja izbora, da je odluka stupila na snagu danom donošenja i da će se objaviti u “Sl.listu CG”;
2. Prethodni izbori održani su 16. oktobra 2016. godine;
3. Skupština Crne Gore je konstituisana 7. novembra 2016. godine;
4. Izbori za Skupštinu Crne Gore raspisani su 20.06.2020 godine;
5. Izbori su zakazani za 30. avgust 2020. godine.

U navedenom činjeničnom okviru predstojeći izborni proces, obzirom na rokove propisane Ustavom i Zakonom o izboru odbornika i poslanika, upućivao bi na 29. septembar 2020. godine kao dan konstituisanja Skupštine novog saziva, koji je predvečerje početka redovnog jesenjeg zasijedanja Skupštine iz razloga što se proljećno zasijedanje postojećeg saziva Skupštine završava 31. jula tekuće godine, a prvo redovno jesenje zasijedanje počinje prvog radnog dana u oktobru (1. oktobar) i traje do 31. decembra tekuće godine.

U pravnom okviru moramo imati u vidu nespornu pravnu činjenicu da mandat Skupštini, odnosno poslanicima, ne može skratiti Predsjednik Crne Gore, jer za to nema ustavnih ni zakonskih ovlašćenja, pa samim tim Odluka o raspisivanju izbora, niti izbori, ne mogu imati neposredno pravno dejstvo na “skraćenje” mandata poslanicima aktuelnog saziva. Ovo naročito iz razloga što je Ustavom Crne Gore jasno propisano da Skupštini prestaje mandat prije isteka vremena na koje je izabrana samo: 1) Redovnim pute – istekom mandata i 2) Skraćenjem mandata (član 84 stav 2) i prestankom mandata Skupštini ( raspuštanje Skupštine), odnosno poslanicima, što je uredio Zakon o izboru odbornika i poslanika, propisujući da mandat poslanika postojećeg saziva Skupštine Crne Gore prestaje danom potvrđivanja mandata poslanika novog saziva (član 14 stav 3). U navednom pravnom kontekstu nužno je razlikovati institute skraćivanja mandata, raspuštanja Skupštine Crne Gore u toku mandata i redovnog prestanaka mandata poslanicima, kako sa formalno-pravnog tako i sa materijalno-pravnog aspekta sa jedne strane, ali i prestanka mandata pojedinih poslanika u toku mandata sa druge strane. (član 101 ZIOP).

U slučaju da je donešena Odluka o skraćenju mandata od strane Skupštine Crne Gore, onda bismo govorili o prijevremnim parlamentarnim izborima, a Predsjednik Crne Gore bi morao donijeti Odluku o raspisivanju prijevremenih parlamentarnih izbora, te smislenost navedenog u izbornoj godini, a naročito u okolnostima koje su proizašle iz aktuelne epidemiološke sitacije, mogla bi biti upitna.

U slučaju skraćenja mandata Skupštini, imali bismo, takođe, prijevremene izbore pri čemu bi postupku skraćenja morao prethoditi prijedlog za skraćenje mandata Skupštine od strane Predsjednika Crne Gore, Vlade Crne Gore ili 25 poslanika kao ovlašćenih predlagača, sa konkretnim razlozima, obzirom na to da Ustav ne uređuje razloge za skraćenje mandata.

U slučaju raspuštanja Skupštine, ustavotorac jasno propisuje uslove raspuštanja i to da:

1. Skupština duže vrijeme ne obavlja nadležnosti utvrđene Ustavom i,
2. Ako Skupština ne izabere Vladu u roku od 90 dana od kada je Predsjednik prvi put predložio mandatara (član 92 stav 1,2), koji uslovi nijesu primjenjivi u trenutnim okolnostima kada Skupština, iako nekompletna zbog bojkota dijela poslanika, funkcioniše.

Osim gore navedenog, u javnosti se pojavljuju i kometari o “dualnosti mandata” postojećih poslanika i novoizabranih poslanika, što u pravničkom opsegu tumačenja nije moguće. Naime, Zakon o izboru odbornika i poslanika je jasno uredio ovo pitanje da ne bi došlo do “dualizma mandata” kroz član 14 stav 3. Navednom odredbom je propisano da mandati poslanika postojećeg saziva Skupštine Crne Gore prestaju danom potvrđivanja mandata poslanika novog saziva. To u pravnom i činjeničnom kontekstu znači da nijesu mogući dvojni mandati na šta jasno upućuje pomenuti član 14 stav 2, a posebno stav 3 koji propisuje da se potvrđivanje mandata, nakon sprovedenih izbora, vrši u roku 30 dana od dana odžanih izbora.

Dakle, okončanjem izbora pa čak ni saopštenjem i podnesenim izvještajem Državne izborne komisije o rezultatima izbora nije završen proces konstituisanja Skupštine i potvrđivanja mandata novoizbranim budućim poslanicima Crne Gore, jer on može da traje do 30 dana, a u tom periodu stari saziv Skupštine Crne Gore je legalan saziv, sve do trenutka kada predsjedavajući Konstitutivne Skupštine Crne Gore konstatuje i objavljuje da je podnošenjem izvještaja Državne izborne komisije o rezultatima izbora potvrđen mandat novoizabranim poslanicima, čime je istovremeno prestao mandat poslanicima ranijeg saziva (član 14 stav 2 i 3).

Osim navedenog pravnog aspekta, pri sagledavanju primjene prava neophodno je imati u vidu, ne samo formalnu dimenziju prava – pravne norme Ustava i zakona, već se mora uzeti u obzir društveni kontekst i momenat u kojima se odvija primjena prava, pa i sami izbori, naročito imajući u vidu latentnu opasnosti od širenja COVID virusa o čijem povratku svjedoče najave stručnjaka o drugom – jesenjem talasu epidemije koji značajno moze da ugrozi zdravlje i život građana, kao najvećih vrijednosti čovječanstva, pa čak i latentne mogućnosti neodržavanja izbora u takvim zdravstveno -bezbjednosnim okolnostima.

Uostalom, raspisivanje izbora prije krajnjeg roka nije nepoznato u funkcionisanju predstavničkih tijela. Dovoljno je samo podsjetiti da se ovo pitanje ,,moglo’’ postaviti i u slučaju raspisivanja lokalnih izbora u Tivtu, čiji je saziv konstituisan 11. maja 2016. godine, a izbori su bili raspisani za 5. april 2020. godine, iako je posljednji rok, tumačeći član 14 stav 1 Zakona o izboru odbornika i poslanika, bio 26. april 2020. godine, pri čemu se nije ni postavljalo pitanje (ne)zakonitosti raspisivanja loklanih izbora.

U svakom slučaju bez obzira na različitost pravnih tumačenja u ovoj vrlo složenoj pravnoj i možda složenijoj faktičkoj situaciji, uvijek stoje na raspolaganju pravna sredstvo za ocjenu ustavnosti donijete odluke.