Brisanje njemačke prošlosti Kalinjingrada

Dvjesta trideset i peta godišnjica rođenja njemačkog pesnika Maksa von Šenkendorfa prošla je tiho u gradu njegovog rođenja 11. decembra. I obilježavanje godišnjice rođenja 17. decembra međunarodno priznatog glumca i autora Armina Mulera Štala, koji je takođe rođen u ovom gradu, je otkazana ove godine, piše Radio Slobodna Evropa.

Izgleda da su oba događaja dio plana za preoblikovanje prošlosti u ovom nekada istočnom pruskom gradu poznatom pod nazivom Tilsit, koji se nalazi na istočnoj granici Kalinjingradske oblasti, s druge strane rijeke Neman iz Litvanije, koji je trenutno drugi po veličini grad najzapadnije ruske enklave.

Zapravo, cijela oblast izgleda godinama zatvara vrata svojoj njemačkoj prošlosti, što je napor koji sve više dobija na zamahu posljednjih mjeseci.

Kaljiningradska oblast je od Njemačke pripojena Sovjetskom Savezu nakon završetka Drugog svjetskog rata kao enklava Ruske sovjetske republike. Poslije raspada Sovjetskog Saveza, baltičke države i Poljska pristupile su Evropskoj uniji i NATO-u, a ovaj region i njegovih pola miliona ruskih stanovnika su ostali geopolitički izolovani.

“Ovih dana, iz nekog razloga, neki ljudi misle da će poznavanje predratne istorije našeg regiona dovesti do transformacije javnog mnjenja i izazivanja separatističkih težnji”, rekla je Anželika Špilijova, bivša direktorka lokalnog istorijskog muzeja u Sovjetsku.

Špilijova je uklonjena sa te funkcije u novembru nakon što je “izgubila povjerenje” lokalnih zvaničnika. Međutim, ona i njene pristalice vide njenu smjenu – nakon 36 godina u muzeju, od kojih je 18 provela na mjestu direktorke – kao odmazdu zbog njenog odbijanja da umanji značaj vjekovne njemačke prošlosti grada i sruši veze sa kulturnim organizacijama u Njemačkoj.

“Muzej održava kontakte sa dijasporom Tilsita”, rekla je Špilijova za RSE. “Mi razmjenjujemo informacije i imamo veze sa muzejima u Litvaniji. Naš grad se nalazi na granici. Naš geografski položaj nam nameće obavezu da poznajemo i istoriju naših susjeda, a istorija našeg grada je prepletena sa njom.”

Nedavno je očigledna antinemačka kampanja u Kalinjingradskoj oblasti dospjela u međunarodne naslove kada je ruska vlada organizovala online ankete kako bi regionalni aerodromi dobili naziv po istorijskim ličnostima. U gradu Kaljiningradu, koji je nekad bio pruski grad Koenigsberg, rođak njemačkog filozofa iz 18. vijeka Imanuela Kanta usprotivio se glasanju. To je izazvalo kampanju protiv njega u kojoj je zapovjednik Baltičke flote bio snimljen kako o misliocu govorio sa potcjenjivanjem kao o “izdajniku” i autoru “knjiga koje niko od nas nije pročitao”.

Zamjenik u Dumi Andrea Kolesnik je takođe govorio protiv Kanta, a nepoznati vandali su posuli ružičastu boju na grob filozofa i spomenik u gradu, prije nego što je “Carica Elizabeta Petrovna“, ćerka Petra Velikog, pobijedila na aerodromskoj anketi.

Međutim, svađa oko Kanta je bila posebno vidljiv primjer u sukobu koji se krčkao najmanje dvije godine. Još od 2010. guverner Kaljiningradske oblasti i član“ Ujedinjene Rusije” Georgi Bos javno je predložio obnavljanje naziva Tilsit.

Međutim, od 2016. godine, lokalna državna televizija i nekoliko manjih lokalnih medija redovno objavljuju priče o navodnoj “jezivoj germanizaciji” u regionu.

Takvi izvještaji redovno su prikazivali istoričara Vladimira Šulgina, koji je da ironija bude veća predavao na kaljiningradskom Baltičkom univerzitetu Immanuel Kant, a koji je slao upozorenja.

“Po mom mišljenju, ovi napori imaju sveobuhvatni cilj “, rekao je Šulgin u emisiji u novembru 2016. godine.” Da bi oslabili Rusiju na njenoj ekstremnoj zapadnoj granici, kako bi to postigli, kako bi ova predstraža izgubila svoju prirodu i umjesto toga postala otvorena oblast, tako da Zapad može ovdje da oblikuje javno mnjenje. I šta je ovdje interesantno? Da se Kaljiningrad odvoji od Rusije. Zapad ovdje nema drugog interesa.”

Tokom 2017. godine u izvještajima državnih medija prikazani su Aleksandar Oršulevič i ostali članovi avangardnog Baltičkog ruskog otpora (BARS), malo poznate minorne organizacije koja sebe naziva “nacionalističkom” i “monarhističkom”, ali se zalaže za ulazak Kaljiningrada u Evropsku uniju i vraćanje istorijskog imena Koenigsberg. Grupa nije imala skoro nikakav javni profil ili javnu podršku, a četiri člana su uhapšena u ljeto 2017. nakon TV nastupa. Oni još čekaju suđenje.

Drugi aktivisti u Kaljinjingradu rekli su da se ne slažu sa stavovima BARS-a, ali insistiraju na tome da je grupa nenasilna, da zagovara agresivnu dekomunizaciju i otkrivanje zločina diktatora Josefa Staljina i drugih sovjetskih lidera.

“Nema sumnje da nisu krivi”, rekao je aktivista Jakov Grigorjev za RSE u novembru. “Mislim da je njihov slučaj dio pritiska na disidente, jer njihove nacionalne ideje mogu biti popularne među mladima, od kojih vlasti strahuju i pokušavaju da iskorijene svaki pokušaj njihovog organizovanja.”

Drugi primjer navodne germanizacije regiona koji je privukao pažnju je lokalno pivo. Početkom 2016. godine holandski Heineken, vlasnika lokalne pivare, ponovo je pokrenuo proizvodnju piva Koenigsberg, koristeći njemačku verziju imena umjesto prethodne rusificirane verzije, Kjonigsberg.

“Sada na prednjoj strani bočice nećete naći ni jednu riječ na ruskom jeziku”, napisano je u članku na nacionalističkom veb sajtu Russki Mir. “Umjesto toga, na dva odvojena mjesta ćete naći slogan “Mit respekt zu den Deutschen brautraditionen” (“U skladu sa njemačkom tradicijom piva”).

Direktorka istorijskog muzeja Špilijova je pod nadzorom od 2017. godine zbog izložbe povodom obilježavanja 100. godina od rođenja njemačkog pacifističkog pjesnika rođenog u Tilsitu, Johanesa Bobrovskog. Bobrovski, koji je služio u njemačkoj vojsci na Istočnom frontu tokom Drugog svjetskog rata i proveo četiri godine kao ratni zarobljenik u Sovjetskom Savezu, bio je slavljen u Sovjetskom Savezu, uz masovna izdanja njegove poezije.

“Gradske vlasti su bile tamo, diplomate”, prisjeća se Špilijova. “Neki poslanici iz [njemačkog] Bundestaga su došli. Bili su i univerzitetski profesori. Sve je bilo odlično i na najvišem nivou. Ali iznenada su se mišljenja promijenila.”

Rečeno joj je da zatvori izložbu i zatraženo je da podnese ostavku, jer je jedna od fotografija pokazala Bobrovskog u uniformi njemačke vojske. Odbila je da da ostavku.

“Zato su pokušali da me ucijene”, rekla je. “Rekli su mi da ću biti osuđena za promociju ekstremizma. To je bilo kršenje svih radnih i administrativnih normi. I dalje sam odbijala da podnesem ostavku, ali su mi dali službeni ukor za navodno ‘izobličavanje istorije'”.

U junu su zvaničnici u Sovjetskom najavili da će zatvoriti lokalni Istorijski muzej, navodno da bi uštedjeli. Špilijova je javno okupila ogorčene građane i vodila kampanju u lokalnim medijima, koja je prisilila zvaničnike da odustanu.

U novembru se u njenoj kancelariji pojavila delegacija koju su činila četiri zvaničnika i ona je otpuštena.

“Naravno, očekivala sam to”, rekla je za RSE. “Znala sam da me neće ostaviti na miru.”

Špilijova je rekla da je uvjerena da će se muzej radikalno transformisati.

“Zanimljivo je da je muzej odjednom postao prijetnja”, rekla je ona. “Borbe se vode kao da je to ključno preduzeće u gradu – neprijateljsko preuzimanje. Šta će se sljedeće dogoditi je teško reći.”

Njena priča poklapa se sa iskustvom profesorke sociologije iz Kalinjingrada Ane Alimove, lokalne aktivistkinje za zaštitu životne sredine, koja je otpuštena u septembru nakon 20 godina rada. Njen otkaz podstaknut je navodnom anonimnom pritužbom učenika koju je objavio lokalni web sajt Regnum. Student navodno tvrdi da je Alimova promovisala “kalinjingradski separatizam” među svojim učenicima.

“Nije bilo takvog učenika”, izjavila je Alimova za RSE. “Željela bih da vidim ovog učenika koji je nekako znao za nepoznatog novinara [Andreja] Vipolzova i web stranicu Regnum, a na njihovoj web stranici čak nema ni adrese”.

Prošle godine, kampanja protiv dugogodišnjeg direktora kalinjingradske Njemačko-ruske kuće Viktora Gofmana optužila ga je za promovisanje nacizma i ekstremizma, zbog navodne “popularizacije” njemačke pjesnikinje Agnes Miegel, rođene u Koenigsbergu, koja je bila članica nacističke partije, i za navodne veze sa BARS-om. Gofman je bio oslobođen optužbi na sudu, ali je pretrpio srčani udar i podnio ostavku. Lokalni saveznik predsjednika Vladimira Putina, Genrih Martens, preuzeo je taj položaj.

U intervjuu za RSE, Gofman je rekao da je kampanja protiv njega imala za cilj preuzimanje nezavisne Njemačko-ruske kuće.

“Bili smo nezavisni i organizovali smo kulturne događaje koji su okupili sve nacionalnosti”, rekao je Gofman. “I zbog toga se mnogo ljudi uznemirilo. Kako bi nešto moglo biti nezavisno u Kalinjingradu?”