Godinu od početka ruske invazije na Ukrajinu rat ne jenjava a sukobu se ne nazire kraj, Procjene o broju civilnih i vojnih žrtava rata, prema podacima zapadnih analitičara, variraju od desetina do stotinu hiljada poginulih i ranjenih. Tim poražavajućim podacima treba dodati činjenicu da su brojni ukrajinski gradovi razrušeni, a milioni Ukrajinaca raseljeni širom Evrope, navodi se u analizi Digitalnog forenzičkog centra – Između istine i propagande: godinu dana rata u Ukrajini.
Sa početkom ruskih artiljerijskih napada na ukrajinske gradove otvoren je još jedan front – u medijima i na društvenim mrežama.
“Ruski i proruski mediji su i u danima koji su prethodili invaziji plasirali narative kojima su nastojali opravdati odluku i poteze Vladimira Putina i zvanične Rusije. Dezinformacije, lažne vijesti i izvještaji, fotomontaže i manipulacije činjenicama postali su glavni alati kojima se služe Rusija i njeni pobornici u hibridnom ratu. Iste ili slične dezinformacije o ratu u Ukrajini šire se manje-više u svim državama Zapadnog Balkana”, navodi se u analizi.
Kako se navodi, primjeri dezinformacionih kampanja i plasiranih manipulativnih sadržaja prisutni su svakodnevno, posebno u onlajn prostoru. Ruski državni mediji, ali i proruski mediji koji su prisutni na Zapadnom Balkanu pa i u Crnoj Gori, nastavljaju da kreiraju i šire narative kojima se pravda invazija, diskredituje Zapad i odgovornost za sukobe prebacuje na Ukrajinu. U izvještavanju se, po pravilu, koristi termin specijalna vojna operacija, veliča predsjednik Rusije Vladimir Putin, ističe nadmoć ruske vojske i samoproklamovano istorijsko pravo Moskve na Kijev.
“Činjenica da u Crnoj Gori nema registrovanih ruskih medija ne igra značajniju ulogu u redukovanju proruske propagande. Razlog tome je što njihova kampanja u crnogorskim medijima ima svoj kontinuitet još od 2015. godine, podstaknuta tendencijama tadašnjeg državnog vrha da Crna Gora postane nova članica NATO. Kako tada, tako i danas, proruski tabloidi iz regiona i lokalni medijski proksiji zastupaju isključivo antizapadni i proruski narativ, uz relativno neutralno izvještavanje o Evropskoj uniji”, piše u analizi DFC-a.
Proruski portali u Crnoj Gori
Putem tih portala, kako se navodi, plasira se sadržaj koji je u saglasju sa narativima zvanične Moskve. Pored autorskih tekstova urednika ili kolumnista, u značajnom obimu se prenose sadržaji objavljeni na Sputnik i Russia Today (RT), koje finansira Kremlj. Postojanje filijala i nesmetan rad ta dva medija u Srbiji dodatno olakšavaju posao proruskim medijima u Crnoj Gori. Stoga je pomenutim portalima još uvijek moguće pristupiti iz Crne Gore uprkos odluci crnogorske Vlade o pridruživanju sankcijama koje je Evropska unija uvela Rusiji. To podrazumijeva zabranu emitovanja pomenutih medija putem bilo kojeg sredstva, kao što su kabal, satelit, IP-TV, pružaoci internet usluga, platforme ili aplikacije za razmjenu video zapisa na internetu.
“Proruski portali u Crnoj Gori IN4S i Borba o Rusiji izvještavaju isključivo u pozitivnom kontekstu šireći antizapadne narative. Jedan od glavnih je da su Sjedinjene Američke Države uvele Ukrajinu u rat i da zapravo Rusija ne ratuje sa Ukrajinom već protiv Amerike i NATO, koji se pokušavaju predstaviti kao agresori. Pored toga, IN4S je na godišnjicu početka ruske agresije na Ukrajinu objavio autorski tekst Aleksandra Dugina, ruskog filozofa i jednog od ideologa Kremlja. U tekstu Iz odbrane suvereniteta rat je prerastao u sukob civilizacija Dugin navodi da se Rusija godinu dana od specijalne vojne operacije nalazi u stanju punog i teškog rata. I to je, prema njemu, ne samo rat sa Ukrajinom kao režimom, već i sa kolektivnim Zapadom, odnosno sa NATO blokom”, rezultati su analize.
IN4S je Duginov tekst preuzeo sa ruskog portala Katehon, koji je osnovan s ciljem povećavanja uticaja Kremlja u inostranstvu. Portal je u vlasništvu ruskog oligarha Konstantina Malofejeva, koji je dovođen u vezu sa pokušajem prevrata u Crnoj Gori za vrijeme parlamentarnih izbora 2016. godine. U izvještaju Stejt departmenta pod nazivom Stubovi ruskih dezinformacija i propagandnog ekosistema navodi se da su Katehon i njegov utemeljivač Malofejev umiješani u izborni proces u Bosni i Hercegovini, u kupovinu medija u Grčkoj, Bugarskoj i Srbiji, ali i u pokušaj državnog udara u Crnoj Gori.
“Pored Dugina, medijski prostor u Crnoj Gori putem proruskih portala dobijaju i regionalni analitičari poput Aleksandra Rakovića, glavnog zagovornika koncepta srpski svet, koji je izgrađen na istim principima kao i Russkiy Mir. Raković je povodom godišnjice od početka ruske agresije na Ukrajinu ocijenio da su dosadašnji rezultati ruske specijalne vojne operacije takvi da je 20 odsto teritorije nekadašnje Ukrajine oslobođeno, te da je Rusija vratila i reintegrisala te svoje prostore i da neće stati. Uvjeren je da će se operacija završiti ruskom pobjedom i da će Rusija izaći na Dunav i postati podunavska zemlja, isto kao i Srbija”, rezultati su analize.
Portal Borba je povodom godišnjice od početka ruske agresije na Ukrajinu, pokušao da diskredituje građane Cetinja koji su 24. februara 2023. godine organizovali šetnju u znak podrške Ukrajini i ukrajinskom narodu. Objavljen pod nazivom Cetinjski imitatori Azovaca se sjetili Ukrajine nakon dva mjeseca pauze: Ukrajinski slobodarski duh će poraziti zle Ruse!, u tekstu se pokušava omalovažiti podrška koju Cetinjani pružaju Ukrajincima od samog početka ruske agresije.
“U tekstu Godinu dana rata u Ukrajini: koji su uzroci, koje su posljedice i nazire li se kraj? portal Borba prenosi izjave političkog analitičara iz Beograda Vladimira Dobrosavljevića, urednika spoljnopolitičke redakcije Radija RTCG Slaviše Đorđevića i pukovnika u penziji Dobrislava Bajovića koje su iznijeli gostujući u emisiji Jutro na TV Prva. Tom prilikom je Dobrosavljević saopštio da su Minski sporazumi neka vrsta ukrasa na torti bezbjednosno – političkog konflikta Kijeva i Moskve. Đorđević je sukob u Ukrajini ocijenio kao proxy posrednički rat dvije velike imperije, Rusije i SAD-a, koji se preliva preko evropskog prostora. Važno je pomenuti da je osnivač portala Borba Dražen Živković sada glavni i odgovorni urednik TV Prva, što omogućava da se isti sadržaj plasira i na oba medija”, piše u analizi.
Osnivanjem portala s ciljem širenja propagande, te nekontrolisane distribucije informacija posredstvom društvenih mreža sa kojima se svaka demokratska zemlja suočava, problem dezinformacija je izdignut na viši nivo. U takvom okruženju, kompleksna političko-bezbjednosna dešavanja (koja su rezultirala agresijom Rusije na Ukrajinu) pokazala su do koje mjere taj problem može biti društveno štetan. Crna Gora nema strategiju za borbu protiv dezinformacija i lažnih vijesti. Crnogorsko medijsko, izborno i krivično zakonodavstvo ne prepoznaje tu prijetnju, niti sadrži odredbe kojim bi se sankcionisali počinioci plasiranja štetnih uticaja. I dok državne institucije godinama pokazuju pasivnost i nezainteresovanost za bavljenje tom pojavom, građanima je sve teže da razlikuju tačne informacije od dezinformacija.
Crna Gora – neophodno podizanje svijesti o štetnosti dezinformacija
U tom smislu, dodaje se, država Crna Gora mora prepoznati ozbiljnost situacije i preduzeti konkretne korake. To uključuje podsticanje razvoja, podrške i subvencije medijima i organizacijama koje se zalažu za etičko izvještavanje i kojima je prioritet kvalitetno i objektivno informisanje javnosti. Takođe, potrebno je da zakon prepozna i one formate koji faktički funkcionišu kao mediji, u skladu sa preporukama i kriterijumima Savjeta Evrope. I premda nijesu upisani u evidenciju medija, potrebno je afirmisati obavezu poštovanja Zakona o medijima i toj grupaciji. Dodatno, neophodno je obezbijediti ozbiljne, sistemske programe jačanja kapaciteta medijskih profesionalaca i zaposlenih u medijima u najširem smislu.
Važno je, kao se ističe, da Vlada i nadležne institucije ulažu u edukaciju, osnaživanje i podizanje svijesti javnosti o manipulacijama i dezinformacijama koje se prenose putem medija i društvenih mreža. Organizovanje kampanja u saradnji sa organizacijama civilnog društva pomoći će medijskim konzumentima da prepoznaju lažne vijesti i manipulacije činjenicama, te ih podstaći da provjeravaju izvore i tragaju za pouzdanim informacijama.
“Stoga sve prethodno izrečeno upućuje na zaključak da Vlada Crne Gore mora preuzeti odgovornost za borbu protiv dezinformacija i medijskih manipulacija. To podrazumijeva jačanje medijskih sloboda i nezavisnosti, kao i edukaciju javnosti i afirmisanje međunarodne saradnje i koordinacije s drugim državama i organizacijama. Taj iskorak je značajan ne samo zbog Ukrajine, već i zbog implikacija dezinformacija i lažnih vijesti na stabilnost i sigurnost demokratskih institucija i procesa”, zaključuje se u analizi DFC-a.
