Više od decenije, odlučna grupa građana bezuspješno se zalaže za postavljanje spomenika sovjetskom diktatoru Josifu Visarionoviču Staljinu u trećem po veličini ruskom gradu, piše Radio Slobodna Evropa.
Ali, u aprilu 2014. Novosibirsk je neočekivano izabrao komunističkog gradonačelnika Anatolija Lokota, i od tada su pristalice Staljina dobile priliku da konačno ostvare svoj cilj. Pojačali su svoju kampanju koja, čini se, bilježi uspjeh.
“S obzirom na neosporne uspjehe Josifa Staljina u organizovanju pobjede sovjetskog naroda u velikom patriotskom ratu, predlažemo podizanje spomenika generalisimusu Staljinu u istorijski značajnom dijelu grada, pored Oficirskog doma,” rekao je Aleksej Denisjuk, predsjedavajući grupe za inicijatinu za podizanje spomenika, za RSE. “Tražimo obnovu istorijske pravde.”
Denisjukova grupa je sakupila 450.000 rubalja (6.800 američkih dolara) za ovaj projekat i već je napravila spomeničku bistu.
Staljin je vladao Sovjetskim savezom od sredine 1920-ih do svoje smrti u martu 1953. godine. Zbog politike prisilne kolektivizacije i industrijalizacije, masovnih deportacija i političkog pritiska, bio je odgovoran za smrt i patnje miliona sovjetskih građana. Potomci Staljinovih prognanika još uvijek naseljavaju Sibir i daleki istok Rusije.
Krajem prošlog mjeseca, kancelarija gradonačelnika Novosibirska objavila je rezultate “javne rasprave” vezane za prijedlog o spomeniku.
Prema navedenom protokolu, kancelarija je primila 243 komentara na prijedlog, od kojih je 155 bilo za, a 85 protiv. Međutim, 97 pisama koja podržavaju podizanje spomenika ispred Oficirskog doma, kako je napomenuto iz kancelarije gradonačelnika, imalo je “identični tekst”.
“Neosporna služba”
Suština argumenata onih koji podržavaju podizanje spomenika spominje “neospornu službu” diktatora i “obnovu pravde”.
Poruke koje su protiv, njih 85, kažu da “se ne slažu s političkim odlukama Staljina” i da je “prema njihovom mišljenju” on bio tiranin i dželat.
“Neki od učesnika u raspravi koji su se protivili podizanju spomenika su srodnici građana koji su pretrpjeli nelegalne represije tokom Staljinove vladavine,” navodi se u dopisu iz kancelarije gradonačelnika.
Jedan od rođaka je i marketinški stručnjak Andrej Pozdnjakov. Njegov pradjeda je bio uhapšen, nakon toga je nestao u radnom logoru, da bi posthumno bio rehabilitovan 1961. godine. Jedan od sinova njegovog pradjeda takođe je bio uhapšen. Proveo je rat u kažnjeničkom bataljonu.
Iako je pukim čudom preživio rat, bio je poslan u unutrašnji egzil u nastambu Narjm u Tomskoj oblasti. Ironija slučaja je da je i sam Staljin bio prognan u Narjm za vrijeme vladavine posljednjeg cara.
“Iskreno smatram da su sve pristalice druga Staljina iste životinje kakav je i on sam bio,” napisao je Pozdnjakov na Facebooku.
“Ako se u Novosibirsku podigne spomenik, ja ću ga rušiti dok god to budem u stanju… nije me briga za bilo kakve administrativne ili krivične zakone.”
Pozdnjakov je pokrenuo peticiju na Change.org. protiveći se spomeniku, i prikupio je 5.000 potpisa.
Gradska administracija je pozvala na javno glasanje putem pošte na kojem će se izabrati tri potencijalne lokacije koje je odobrila opštinska komisija za planiranje: jedna je ispred Oficirskog doma, a druge dvije su na gradskoj periferiji.
Predloženi format glasačkog listića ne ostavlja mogućnost glasanja protiv podizanja spomenika, zbog čega protivnici spomenika kažu da je gradska uprava već dala zeleno svjetlo za ovu ideju.
“Kontroverzna istorijska uloga”
Denisjuk, kao pro-Staljinov aktivista, je 3. novembra postavio objavu Ministarstva odbrane u čijem vlasništvu se nalazi Oficirski dom – u izjavi se kaže da vojska ne smatra da je moguće da se spomenik podigne na predloženoj lokaciji.
“Vjerujemo da se kod donošenja bilo kakve odluke o memorijalizaciji sjećanja na Josifa Staljina u obzir mora uzeti njegova kontroverzna istorijska uloga u zemlji, koja još nije razjašnjena,” rečeno je u izjavi.
Nije sasvim jasno kako će stav Ministarstva odbrane uticati na kampanju da se podigne spomenik, ali članovi grupe su u komentarima na objavu jednoglasno izjavili da njihova pozicija time nije poljuljana.
Gradonačelnik Novosibirska, Lokot, rekao je da je on lično “pozitivno naklonjen prema aktivnostima ovog vođe zemlje i partije i glavnokomandujućeg vojske”.
Ipak, insistira da se ispitivanje javnog mnijenja o lokaciji spomenika formira na zahtjev javnosti.
“Biće onako kako odluče stanovnici Novosibirska,” Lokot je rekao za RFE/RL.
“Ako bude neophodno, o tome ćemo raspravljati narednih deset godina.”
Lokalni aktivista Timur Kanov je rekao da predloženo ispitivanje javnog mnijenja nije po zakonu i da ne može dati korisne rezultate.
“Ljudi koji učestvuju nisu identifikovani i nema nikakve mogućnosti odbrane od manipulacije,” rekao je.
“Ne postoji mehanizam kojim građani mogu da kontrolišu mogućnost da se njihovo pismo ne zagubi ili bude krivo obrađeno. Jedna osoba – koja možda i ne živi u Novosibirsku – mogla bi da pošalje na stotine pisama pod različitim imenima.”
Pisao je gradonačelniku i tražio da se diskusija o tome gdje da se smjesti spomenik bude otkazana, a da se javna rasprava raspiše s pitanjem da li da se uopšte podigne spomenik ili ne.
“Narušavanje sjećanja na žrtve”
Protivnici postavljanja Staljinove biste održali su protestno okupljanje 30. oktobra u blizini gradskog spomenika podignutog u sjećanje na žrtve političke represije. Iako su zakazani protesti dozvoljavali da se okupi do 200 ljudi, pojavilo je svega njih 30.
“Sama ideja da se podigne spomenik Staljinu je narušavanje sjećanja na žrtve državnog terora i na ljude čije su sudbine obogaljene nezakonitim hapšenjima, godinama provedenim u zatvoru i egzilom,” okupljenima je rekao Aleksandr Rudnicki, direktor novosibirskog ogranka Memorijalne grupe za ljudska prava.
“Ne smijemo u Novosibirsku podignuti spomenik koji vrijeđa ljudsko dostojanstvo i javni moral,” dodao je.
“Na hiljade ljudi koji su zvanično priznati i prepoznati kao žrtve političke represije žive ovdje. Mnogo je i onih koji se, iako zvanično nemaju takav status, sjećaju smrti i besmislene patnje svojih rođaka.”
Komisija za planiranje grada Novosibirska zakazala je za 9. novembar donošenje odluke o lokaciji spomenika Staljinu.
