Republika Azerbejdžan je obnovila svoj teritorijalni integritet

Bez obzira na to, što se četrdesetčetvorodnevni rat, koji je započet kao logičan slijed događaja agresivne politike Jermenije protiv Azerbejdžana, završio u novembru prošle godine, njegovi rezultati su još uvijek aktuelni, zbog toga je neophodno konflikt sagledati u kratkoj istorijskoj perspektivi.

Piše: Orhan Alijev, konzul Diplomatske misije Republike Azerbejdžan u Podgorici

Prvi karabaški rat i njegove teške posljedice

Kao rezultat agresivne politike Jermenije prema Azerbejdžanu početkom 90-ih godina bilo je okupirano 20 odsto teritorije Azerbejdžana. Azerbejdžan, koji je tek stekao nezavisnost, sa neformiranom državnom strukturom, bez vojske, suočen sa političkim, ekonomskim i socijalnim poteškoćama, nije očekivao tako podmukla i agresivna dejstva od strane svog susjeda. Koristeći svoje tradicionalne pokrovitelje, mogućnosti jermenske dijaspore iz čitavog svijeta, Jermenija je počinila brutalne masakre i genocid tokom rata. Azerbejdžanci su se četiri godine borili protiv okupatorskih snaga bez oružja i podrške, a svijet nije želio da čuje istinu. Ubijeno je na stotine žena, djece, starih ljudi. Više od milion Azerbejdžanaca protjerano je iz svojih rodnih krajeva i prisiljeno da žive kao izbjeglice.

U to vrijeme je svaki osmi Azerbejdžanac bio izbjeglica. Međunarodne organizacije su se, kao i uvijek, zadovoljavale površnim i neefikasnim zvaničnim izjavama. 1993. godine Savjet bezbjednosti, najviši organ Organizacije Ujedinjenih nacija, usvojio je četiri rezolucije (822, 853, 874, 884), u kojima se poziva na hitno i bezuslovno povlačenje svih okupatorskih snaga sa okupiranih teritorija Republike Azerbejdžan. Bez obzira na to što su OEBS, Savjet Evrope, NATO, Evropska unija, zemlje-kopredsjedavajuće Minske grupe – Rusija, SAD i Francuska – zvanično priznavali teritorijalni integritet Republike Azerbejdžan, oni nijesu mogli natjerati Jermeniju da poštuje norme i principe međunarodnog prava.

Uprkos podvrgnutosti okupaciji, gubitku 20 odsto teritorije, postojanju više od milion izbjeglica, više od 20 hiljada ubijenih građana, Azerbejdžan je trpio 30 godina, ali i uprkos malim nadama za mirno razrješenje konflikta, zemlja nije pokušavala da riješi konflikt vojnim putem i nije gubila nadu u norme i principe međunarodnog prava, pravdu međunarodne zajednice i razumijevanje stvarnosti od strane Jermenije. Dodajmo i to da je Jermenija okupirala ne samo region Nagorno-Karabaha, već i sedam drugih susjednih regiona.

Drugi karabaški rat – Otadžbinski rat

Međutim, vojna i agresivna retorika jermenskog vojno-političkog rukovodstva, posebno posljednjih godina, izjava premijera Jermenije „Karabah je Jermenija i tačka“, kao i doktrina ministra odbrane „Novi rat, nove zemlje“, neprestano pucanje na civilno stanovništvo Azerbejdžana, dovelo je do početka rata 27. septembra 2020. godine.

Smatrajući konstruktivnu, miroljubivu i humanu politiku Azerbejdžana slabošću, Jermenija je napravila veliku grešku. I ova pogrešna politika skupo ih je koštala. U periodu 1990-1994. godine, uz punu podršku stranih pokrovitelja, jermenske oružane snage, koje su imale svo oružje iz vojnih baza bivšeg Sovjetskog Saveza, sa velikim poteškoćama su četiri godine protjerivali nenaoružane Azerbejdžance sa ovih teritorija. U roku od 44 dana, azerbejdžanska vojska je oslobodila većinu ovih zemalja uz pomoć operacije „Čelična pesnica“, i prihvativši kapitulaciju, jermenske trupe su same napustile ostatak zemalja. Izjava i prijetnja Pašinjana „Karabah je Jermenija i tačka“ okončana je stavljanjem tačke na rješenje konflikta od strane predsjednika Republike Azerbejdžan. Izjava predsjednika Azerbejdžana: „Za nas je konflikt oko Nagorno-Karabaha završen i ovo je već istorija!“ stvorila je novi status kvo.

Ishodi Otadžbinskog rata. Današnja stvarnost

Pa kakva je danas stvarnost? Za Azerbejdžan je konflikt oko Nagorno-Karabaha postao istorija, Azerbejdžan je obnovio teritorijalni integritet i ne pretenduje na teritoriju bilo koje druge države. Uz saglasnost Azerbejdžana, mirovne snage su privremeno razmještene u jednom od dijelova regije Nagorno-Karabaha, a na oslobođenim teritorijama već su započeti radovi na obnovi i rekonstrukciji.

Rusija i Turska imaju zajednički centar za monitoring u azerbejdžanskom gradu Agdamu i kontrolišu sprovođenje trilateralne izjave. 11. januara sastali su se predsjednici Rusije i Azerbejdžana i premijer Jermenije, a 30. januara zamjenici premijera tri zemlje održali su sastanke na kojima se razgovaralo o pitanjima obnavljanja transporta i veza.

Što se tiče trilateralne izjave potpisane između lidera Azerbejdžana, Rusije i Jermenije, željeli bismo da skrenemo pažnju onima koji nisu upoznati sa njenim tekstom na činjenicu da Azerbejdžan poštuje sve tačke izjave i da nema razloga da to ne čini.

Do 10. novembra, prije potpisivanja izjave, vraćeni su svi jermenski vojnici zarobljeni tokom četvrdesetčetvorodnevnog rata. Skoro 20 dana nakon potpisivanja zajedničke izjave o prekidu vojnih dejstava, Jermeni, koje je Jermenija namjerno poslala u Azerbejdžan, ubijajući vojnike i civile, vršeći teroristički akt, bili su diverzanti i ne smatraju se ratnim zarobljenicima. Biće kažnjeni u skladu sa odgovarajućim zakonima.

Budući da se jermenska strana nije mogla pomiriti sa svojim teškim porazom za svega 44 dana, kao ni sa činjenicom da su 30-godišnja odbrambena utvrđenja uništena, a položaji „nepobjedive jermenske vojske“ napušteni, oni nijesu prestajali da tvrde do kraja da su tokom ovog rata Turska, Pakistan, Ukrajina i Gruzija, sirijski i libijski plaćenici pomagali Azerbejdžanu, međutim, za to nijesu mogli pružiti nikakve dokaze do danas.

Svih 2 823 ubijenih vojnika, kao i zarobljenih od strane Jermenije, državljani su Azerbejdžana. Njihova imena i titule objavljeni su u Azerbejdžanu nedugo nakon rata. Uprkos činjenici da su prošla tri mjeseca, jermenska strana još uvijek ne može da navede broj svojih poginulih vojnika.

Izražavamo zahvalnost narodima svih prijateljskih zemalja na moralnoj podršci u pravednom ratu Azerbejdžana. Podržali su nas ne samo zato što su prijatelji, već i zato što je međunarodno pravo bilo na našoj strani. Koristeći ovu priliku, želimo da zahvalimo svim državama, uključujući Crnu Goru, na podršci u rješavanju konflikta oko Nagorno-Karabaha u okviru teritorijalnog integriteta Azerbejdžana i zahtjeva rezolucija i odluka međunarodnih organizacija.

Jermenski terorizam

Pretenzije Jermenije prema Azerbejdžanu u odnosu na teroriste su smiješni. U 20. vijeku je više od 10 jermenskih terorističkih organizacija (populacija Jermenije je 5 puta manja nego Azerbejdžana), postalo „poznato“ u različitim zemljama svijeta, (The Armenian Secret Liberation Army (ASOA), The Armenian Secret Army for Liberty of Armenia (ASALA), The Geqaron, The Armenian Liberation Movement (AOD), The Armenian Liberation Front, The Orli Group и dr.) samo su neke od njih. Zapravo, jednostavna pretraga na Internetu može pružiti informacije o njihovim aktivnostima, uključujući terorističke napade na Balkanu.

Jermeni su takođe bili osnivači terorističkih organizacija u nekim evropskim zemljama, i u Sovjetskom Savezu. To može izgledati neubjedljivo onima koji to prvi put čuju ili mogu pomisliti da je to stvar prošlosti i da više ne postoji. To apsolutno nije tako. Nakon poraza Jermenije u ratu u Nagorno-Karabahu, neke od ovih terorističkih organizacija su se aktivirale i počele da upućuju otvorene prijetnje. Takođe je u Jermeniji postalo uobičajeno da se postavljaju statue jermenskim teroristima uhapšenim u drugim zemljama za njihove zločine. To pokazuje da je terorizam državna politika Jermenije. Poređenja radi, na Internetu takođe možete da pretražite riječi „Azerbejdžan i teror“. Ove riječi se mogu koristiti samo zajedno u jednom smislu. Borba Azerbejdžana protiv terorizma…

Međunarodna arena, inicijative i argumenti

Postoje različiti stavovi o OEBS-ovoj Minsk grupi. Azerbejdžan je usko sarađivao sa ovom grupom od 1992. godine i u nju je polagao velike nade. Nažalost, uprkos naporima u ovom formatu, nikakvi rezultati nijesu bili postignuti. To nije krivica Azerbejdžana. Ali Azerbejdžan to nije mogao mirno da posmatra i da trpi okupaciju svojih zemalja.

Pitanje samopredjeljenja Jermena koji žive u Azerbejdžanu je apsurdno. Pojam kao što je karabaški narod ne postoji. Jermeni su već samoopredijeljeni prema međunarodnom pravu. Oni imaju državu koja se zove Republika Jermenija. Druga jermenska država nikada ne može biti stvorena na teritoriji Azerbejdžana. Ako postoje drugi narodi koji vole Jermene više od sebe, neka stvore uslove za stvaranje druge jermenske države za Jermene na svojim teritorijama.

Tokom četrdesetčetvorodnevnog rata, nijedna međunarodna organizacija ili država do posljednjeg trenutka nije mogla da interveniše i zaustavi vojne operacije. Šta mislite zbog čega? Odgovor je jednostavan. Jer su vrlo dobro znali da Azerbejdžan izvodi vojne operacije na svojoj teritoriji i da ne postoji pravni osnov za bilo kakve intervencije.

Pretenzije jermenske strane o promjeni porijekla crkava ili spomenika istorije i kulture na teritorijama koje je Azerbejdžan oslobodio su takođe neutemeljene. Porijeklo svih crkava i spomenika biće identifikovani i dokumentovani od strane međunarodnih stručnjaka. Ako zaista pripadaju Jermenima, ovo za njih može biti ozbiljan dokaz. Odnosno, ne bi trebalo da postoji stvarnih razloga za njihovu zabrinutost. Ali mi savršeno razumijemo njihove strahove, jer će na kraju njihova laž biti otkrivena.

Takođe, Jermeniju čeka još jedan ozbiljni test na međunarodnoj areni. Jermenija je nezakonito eksploatisala, uništavala bogatstvo i resurse okupiranih teritorija, sprovodila preseljenje spolja. Ove činjenice se trenutno dokumentuju, vrše se procjene i protiv Jermenije će biti podnijet zahtjev za naknadu štete međunarodnom sudu.

Azerbejdžan i Jermenija na međunarodnoj areni

Napravimo još jedno poređenje: kakva je reputacija Azerbejdžana na međunarodnoj areni? Multikonfesionalna, multikulturna, tolerantna zemlja, koja ima jedinstvo države i naroda, sposobna da obnovi svoj teritorijalni integritet, odgovorna prema svim međunarodnim obavezama, pouzdan partner, ozbiljan investitor, zemlja koja čuva političku i ekonomsku stabilnost, zemlja koja je ključ za transportne koridore jug-sever i istok-zapad, zemlja koja pruža humanitarnu i dobrotvornu pomoć u mnogim zemljama, uključujući restauraciju hrišćanskih i muslimanskih spomenika, antifašista, predsjedavajuća Pokreta nesvrstanih koji objedinjuje 120 zemalja. To je takođe zemlja koja je uvećala autoritet Savjeta bezbjednosti UN-a tako što je sama sprovela četiri rezolucije ove organizacije koje su na papiru bile 27 godina u 44 dana.

Sada Jermenija: jedina monoetnička zemlja sa nacionalnom i vjerskom mržnjom, društvo sa rastućim antisemitizmom (preuzeto iz godišnjeg izvještaja Ministarstva za dijasporu Izraela povodom Međunarodnog dana sjećanja na žrtve holokausta (27. januar 2021. godine), zauzimajući „dostojno“ mjesto među zemljama u kojima se herojima smatraju ljudi koji su tokom Drugog svjetskog rata sarađivali sa fašistima i nacistima (https://forward.com/news/462657/nazi-collaborator-monuments-in-armenia /), vječito kukajući i predstavljajući sebe žrtvom, nadajući se podršci i pomoći svih, zemlja koja još uvijek nije formirana kao nezavisna država.

Jesu li mogući saradnja i suživot?

Azerbejdžanski narod ne mrzi nijednu naciju. Azerbejdžanska strana se odlučno zalaže za ravnopravnu i bez diskriminacije reintegraciju građana Jermenije koji žive u regionu Nagorno-Karabaha Republike Azerbejdžan u politički, socijalni i ekonomski prostor zemlje, obezbijeđujući prava i slobode svih građana Azerbejdžana, bez obzira na etničku ili vjersku pripadnost. U tom pogledu, Ustav Republike Azerbejdžan pruža solidnu pravnu osnovu.

Azerbejdžanski predlog Jermeniji je da odustane od politike agresije i vojne retorike, teritorijalnih pretenzija prema Azerbejdžanu i zemljama regiona, poštuje teritorijalni integritet međunarodnih granica i koristi nove mogućnosti za saradnju, obnovi transportne i komunikacione linije, održava mir, bezbjednost i razvoj u regionu, kako bi stanovnici regiona živjeli u blagostanju.

Ako Jermenija ne prihvati ove predloge i odabere konfrontaciju umjesto regionalne saradnje, jermenski narod, koji se nalazi u dubokoj i dugotrajnoj političkoj, ekonomskoj, socijalnoj i demografskoj krizi, suočiće se sa još težim danima. Tempo migracije iz Jermenije, započet otvaranjem aerodroma i letova, trebalo bi da podstakne na razmišljanje vladine institucije i donosioce odluka, treba ozbiljno razmisliti. Ili će se Jermenija suočiti s gorkom istinom i izabrati blagostanje za buduće generacije i razmišljati o zajedničkom razvoju ili će pasti u ambis u slatkim fantazijama i obmanjujućim iluzijama.

Nažalost, pristalice saradnje i oni koji govore istinu bili su linčovani u Jermeniji. Primjer za to je kampanja pokrenuta protiv Pašinjana nekoliko dana nakon što je izjavio da je grad Šuša uvijek pripadao Azerbejdžancima.

Najveću prijetnju po postojanje i budućnost jermenskog naroda ne predstavljaju Azerbejdžan i Turska, već neke nacionalističke, agresivne, okupatorske snage u Jermeniji, posebno u jermenskoj dijaspori, koje imaju neosnovane zemljišne pretenzije ne samo protiv Azerbejdžana, već i protiv Turske i Gruzije. Što prije ovo shvate, to bolje za njih.