Tri posljednje žrtve Velikog rata

Francuz, Kanađanin i Amerikanac – posljednje su žrtve Prvog svjetskog rata. Grob francuskog vojnika Ogistena Trebišona, nalazi se gotovo na samoj liniji fronta u trenutku stupanja na snagu primirja 11. novembra 1918. godine. a na spomeniku je upisana mala bezazlena laž. Na jednostavnom bijelom krstu piše: “Dao život za Francusku 10. novembra 1918”. Ipak, nije bilo tako.

Kao i stotine drugih na Zapadnom frontu, Trebišon je poginuo u borbi 11. novembra ujutru, poslije postizanja dogovora o primirju zapadnih saveznika i Njemačke, u ranim jutarnjim satima, ali prije nego što je primirje stupilo na snagu u 11 sati 11. novembra 1918. godine.

Njegova smrt, par minuta prije nego što su topovi na Zapadnom frontu zaćutali, samo je naglasila besmisao rata koji je odnio milione žrtava.

Do tog trenutka je u Prvom svjetskom ratu poginulo 14 miliona ljudi, od čega devet miliona vojnika, mornara i pilota iz 28 zemalja.

Njemačka je na zapadu bila veoma blizu brze pobjede, prije nego što je sukob prerastao u pakao rovovske borbe. U samo jednoj bici, kao što je bila bitka na Somi, moglo je biti i do milion žrtava. A upotreba otrovnih gasova naglasila je do tada neviđenu bezobzirnost ratovanja.

Za Francusku, koja je izgubila oko 1,4 miliona vojnika, bilo je možda previše potresno, ako ne i sramotno, da objavi da je Trebišon izgubio život poslednjeg jutra, u trenutku pobjede.

“Zaista, na grobu je upisan 10. novembar, da bi se nekako ublažila tuga porodice”, kaže francuski vojni istoričar Nikola Čubak.

Postojalo je mnogo razloga zašto su ljudi ginuli sve do oglašavanja trube u 11.00 – strah da se neprijatelj neće pridržavati prekida vatre, mržnja posle četiri godine pokolja, želje ambicioznih komandanata za posljednjom pobjedom, loše komunikacije, pa čak i radost ubijanja.

Dok su sati prolazili, trupe su zauzimale sela, prelazile rijeke pod neprijateljskom vatrom, a napadi su bili odbijani uz velike gubitke. I dalje stoji pitanje da li su dobici bili vrijedni gubitaka.

Istoričar Džozef Persiko, procjenjuje da je ukupan broj mrtvih, ranjenih i nestalih na svim stranama, poslednjeg dana, iznosio 10.900.ljudi.

Američki komandant, general Džon Peršing, koji je insistirao na nastavku borbi, morao je da pred Kongresom pravda veliki broj žrtava posljednjeg dana.

Ni druge zemlje nisu bile poštedjene takvih gubitaka.

Dva minuta prije primirja, njemački snajperista je ubio 25-ogodišnjeg Kanadjanina Džordža Lorensa Prajsa.

Prajs je učestvovao u velikoj ofanzivi koja je probila njemački front u jesen 1918, i 11. novembra ujutru su bili u Monsu, mjestu prvog sudara britanskih vojnika s Njemcima 1914. Oslobadjanje Monsa je komandantima zemalja Komonvelta imalo i dimenziju takoreći zaokruživanja rata, budući da je prva britanska žrtva u ratu, redov Džon Par, pala baš u Monsu, 21. avgusta 1914.

Prajs se kretao duž kanala u gradu u čijem centru je stanovništvo već otvaralo skrivena vina i viskije da bi sa Kanadjanima proslavili mir kada je odjeknuo pucanj.

Prajs, poslednji poginuli vojnik Komonvelta, sahranjen je malo izvan Monsa, nedaleko od Para, prve žrtve.

Oko 250 kilometara dalje, u Francuskoj, 23-ogodišnji Amerikanac Henri Ginter nastradao je od njemačke mitraljeske vatre u 10.59.

Ginter i drugovi su se 11. novembra ujutru suočili sa nemačkim mitraljeskim gnezdom u dolini blizu Šomon-devan-Damvijea. Prema nekim navodima, Njemci su prvi rafal ispalili preko glava Amerikanaca, kao upozorenje, znajući da je rat skoro gotov. Ali Ginter je nastavio napred.

Njegova porodica nije saznala da je mrtav, sve do predviđenog datuma povratka kući, kada su otišli da ga sačekaju na željezničkoj stanici, ali se nije pojavio.

I Trebišon (40) poginuo je par minuta prije prekida vatre, dok je svojim saborcima nosio poruku komande.

Pijre rata je bio pastir, i prošao je sve najbrutalnije bitke francuske vojske – na Marni, na Somi i kod Verdena. Posljednje naređenje mu je bilo da prenese vojnicima u mestu Vrinj-Mez, gde će se okupiti za obrok posle primirja.

Tijelo mu je pronađeno sa ranom od metka na glavi. Datum upisan na njegovom grobu je i dalje kontroverzan, iako je stavljen radi njegove porodice.

Smatra se da su njih trojica posljednji iz svojih zemalja koji su izgubili život u borbenim operacijama.