Zašto je Desanka Maksimović proglašena za Staljinovog špijuna?

Jugoslovenska Uprava državne bezbjednosti Udba stavila je sredinom prošlog vijeka na spisak sovjetskih agenata i čuvenu srpsku pjesnikinju Desanku Maksimović, pokazuju novootkriveni dokumenti.

Do tog spisa, koji je nastao 1958. godine, došao je istoričar Srđan Cvetković, kada je u Arhivu Srbije čitao elaborate, prepiske i druge interne dokumente Udbe. On za “Blic” navodi da je taj papir dio istorijske građe o Informbirou, a da je jugoslovenska tajna služba Desanku Maksimović, kao i druge poznate ličnosti, sumnjičila da rade za Sovjete.

“Ona je bila osumnjičena da je sovjetski agent, a da nisu imali nikakve dokaze za to. To je bila potpuna bizarnost i posljedica vremena u kom se živjelo. Ljudi su se olako etiketirali, da rade za ovu ili onu stranu. Desanka je voljela ruske pjesnike i bila je udata za Rusa. Moguće je da je to bio razlog zašto su je stavili na spisak špijuna, ali to više govori o Službi, a manje o njoj”, kaže Cvetković.

On dodaje da je u to vrijeme ličnosti koji su sumnjičeni da rade za strane tajne službe Udba dijelila na pasivne, koje je samo držala pod kontrolom i prisluškivala, među kojima je bila vjerovatno i čuvena pjesnikinja, i aktivne, koji su hapšeni.

“Radi se o ljudima koji su imali svoje mišljenje. Na primjer, Branko Ćopić je zbog svoje “Jeretičke priče” 1950. godine, u kojoj je kritikovao jugoslovenske komuniste da su iznevjerili ideale i bogatili se, stavljen pod prismotru Udbe. Represija u Jugoslaviji i Srbiji bila je klimava i složena. To je bila višenacionalna država koja se nalazila između dva bloka. Kada je SSSR “zatezao uže” “osumnjičeni agenti” su hapšeni ili stavljani pod prismotru, a kada su se odnosi između dvije države bili dobri, onda se na njih gledalo blagonaklono”, kaže Cvetković.

Zbog prismotre Udbe, Desanka Maksimović nije trpjela nikakve posljedice, a nije poznato da je ispaštao i njen suprug, inače ruski emigrant Sergej Slastikov, koji je kao mladi kadet tokom tokom Prvog svjetskog rata bio zarobljen od Turaka, ali se nakon projnih putovanja “dočepao” Beograda. On se zaposlio u izdavačkoj kući “Prosveta” kao prevodilac ruskog jezika.

Istoričar Bojan Dimitrijević smatra da se čuvena pjesnikinja baš zbog svog supruga našla na meti Udbe.

“Iako to ništa nije moralo da znači, ljudi iz ruske emigracije bili su pod prismotrom tajne službe. Ne vidim koji bi drugi razlog mogao da bude da se Desanka nađe na spisku sovjetskig agenata. Bilo je to posljedica vremena u kom se živjelo. Kako se budu otvarali arhivi, svašta ćemo još da saznamo”, kaže za “Blic” Dimitrijević.

Do “otkrića” Srđana Cvetkovića, ni istoričarki i direktorki Arhiva Beograda Branki Prpi nije bilo poznato da je srpska pjesnikinja od strane Udbe bila proglašena za sovjetskog agenta.

“Svašta se može naći po tim dokumentima. U tom vremenu ljudi su isleđivani i hapšeni i zbog “an pasan” komentara. Tako da se u kolektivnoj paranoji moglo dogoditi i da Desanku Maksimović proglase za sovjetskog agenta. Bilo je dovoljno da volite Dostojevskog, pa da kažu da ste ruski špijun, ali mislim da dokument koji je pronađen ne može se smatrati istorijski relevantnim”, navodi za “Blic” Prpa.

“U Udbi radili nepismeni”

Isto misli i istoriograf Miroslav Samardžić, koji navodi da arhivska dokumenta nisu sveta pisma i da Desanka nije bila ničiji agent.

“Udba, kao i njena prethodnica Ozna, bile su laičke službe. Za razliku od drugih tajnih službi, poput CIA, u ovima je radilo nepismeno i nestručno osoblje, izašlo iz rata. Hapsili su ljude i mučili hi, tražili im da odaju imena “špijuna”, a pošto oni nisu mogli da izdrže mučenja, ljudi su govorili svašta”, ističe Samardžić.

On navodi za “Blic” da je i sam imao dosije u tajnoj policiji i da je mogao da ga vidi poslije oktobarskih promjena.

“U njima se nalazilo niz netačnih stvari, kao na primjer da sam 1993. ili 1994. išao u Švajcarsku, a ja tamo nikad nisam bio”, dodaje on.