Nedostatak gvožđa u organizmu ili anemija jedan je od čestih problema zbog kojih pati veliki broj ljudi, ali ima i onih koji kod ljekara odlaze zbog suprotnog problema – povišenog nivoa gvožđa, što su pokazale rutinske analize krvi. Simptomi koji ukazuju na postojanje ovog problema su zamor, bolovi u mišićima i zglobovima, kao i oni u predjelu trbuha, a vremenom se mogu pojaviti i znaci oštećenih organa.
Nekada se problem otkrije kada osoba sazna da ima oštećenu jetru ili pankreas, kad se pojavi poremećaj glikoregulacije s razvojem šećerne bolesti, koja slabo reaguje na insulin, poremećaj srčanog ritma ili srčana slabost. Gvožđe može da se taloži i u koži i da dovede do hiperpigmentacije, to jest pojave tamne kože na prevojima, oko anusa, na mestu ožiljaka i u drugim regijama. Bolesnik može da osjeti da mu se nešto dešava s organizmom zbog hormonske insuficijencije, gubitka libida, impotencije, gubitka maljavosti.
Prof. dr Dragana Stamatović, hematolog na Vojnomedicinskoj akademiji, koja ordinira u zdravstvenoj ustanovi Da Vinči u Podgorici, pojašnjava da gvožđe predstavlja jedan od vrlo bitnih elemenata potrebnih za normalno funkcionisanje različitih tkiva i organa u organizmu. Ono je neophodno za dotok i dopremanje kiseonika svim tkivima i u organizmu se nalazi najčešće u dva oblika: kao hemoglobin (u 80 odsto cjelokupne količine) i mioglobin, protein koji se nalazi u mišićima (20 odsto).
“Kad kod pacijenta ustanovimo povišenu vrijednost gvožđa u krvi, ne mora da znači da je taj pacijent kandidat za liječenje. Nivo gvožđa u krvi u toku dana ima različite fluktuacije, tako da su najtačniji rezultati kada se serumsko gvožđe određuje u jutarnjim satima. Ukoliko se ustanovi da neko ima povišeno gvožđe u krvi, taj rezultat ne treba uzeti zdravo za gotovo, već analizu treba ponoviti. Jer, čak i najbezazlenije stvari, poput dužeg stajanja krvi u laboratoriji do definitivne analize, mogu da dovedu do razgradnje crvenih krvnih zrnaca i “izlaska” gvožđa iz cirkulacije, pa se može “napraviti” lažni nivo gvožđa u toj analizi. Zato je potrebno da osoba uradi dvije analize krvi kako bismo utvrdili da li zaista ima problem s povišenim vrijednostima gvožđa u krvi”, naglasila je za CdM dr Stamatović.
Prema njenim riječima, organizam iskorišćava svega deset odsto gvožđa unijetog u organizam. Ono se resorbuje u digestivnom traktu. Višak gvožđa može da se pojavi i ako osoba dosta jede namirnice koje sadrže ovaj mineral. Namirnice bogate gvožđem su crveno meso i zeleno povrće poput brokolija i karfiola, a u one koje umanjuju gvožđe spadaju zeleni čaj i neke vrste biljaka. Dešava se i da osobe tokom terapije anemije unose previše gvožđa, pa dolazi do njegovog taloženja.
“Problem s povišenim nivoom gvožđa u krvi najčešće je vezan za jednu vrstu urođene bolesti koja se naziva hemohromatoza. To je nasljedno oboljenje, u čijoj je osnovi poremećaj resorpcije gvožđa u digestivnom traktu, zbog različitih genskih promjena u organizmu. Za utvrđivanje ove bolesti neophodno je uraditi genske analize. Međutim, postoje i druga brojna stanja koja mogu da dovedu do povišenog gvožđa u organizmu, a to su prekomjerni unos suplemenata, prekomjerna terapija gvožđem kod malokrvnosti, kao i veći broj transfuzija krvi. Osim toga, različite bolesti mogu da budu praćene povišenim vrijednostima gvožđa u organizmu”, istakla je dr Stamatović.
Da bi osoba dobila urođeno oboljenje hemohromatozu, oba roditelja moraju da budu nosioci gena. Ova bolest se dijagnostikuje uz pomoć laboratorijskih nalaza i analize takozvanog zasićenja hransferina, proteina koji nosi gvožđe kroz organizam. Nakon toga, kod pacijenta se verifikuju različiti hormonski poremećaji, a definitivna dijagnoza postavlja se poslije biopsije obolelog tkiva.
“Specijalnim metodama možemo da vidimo da se gvožđe nakupilo u oboljeloj jetri ili u koži, a potvrda da je riječ o hemohromatozi dobija se analizom genoma, odnosno pronalaženjem mutacija koje su karakteristične za ovu bolest”, dodaje naša sagovornica.
U normalnom organizmu muškarca nalazi se oko 3,8 grama gvožđa, a kod žena oko 2,8 grama, jer pripadnice nježnijeg pola u reproduktivnom periodu menstrualnim ciklusom gube gvožđe. U slučaju prekomjerne koncentracije, koja može da bude veća i od 30 grama, gvožđe se taloži u organizmu, pa vremenom, posle više godina, a nekada i decenija, dolazi do oštećenja funkcije vitalnih organa.
“U terapiji se savjetuje smanjeno unošenje namirnicama koje obiluju gvožđem ili povećano unošenje vitamina C, koji poboljšava iskoristivost gvožđa. Kod dokazane hemohromatoze radi se, takozvano, otpuštanje krvi. U početku jednom nedjeljno, a kasnije je dovoljno četiri puta godišnje. Krv se uzima slično kao kad osoba ide da daje krv, pa se od 300 do 500 mililitara ove tečnosti izdvoji iz organizma osobe. Tada zapravo rasteretimo organizam od gvožđa. Kad je riječ o transfuziji krvi, treba strogo odrediti kada pacijent može da joj se podvrgne, a s druge strane dati mu preparate, takozvane helatore, koji vezuju za sebe višak gvožđa i izlučuju se putem urina i fekalija”, zaključila je dr Stamatović.
A.O.