Džejms Din je bio mnogo više od glumca. Njegov imidž lošeg momka učinio ga je ikonom pedesetih godina prošlog vijeka i jednom od centralnih ličnosti pop kulture. Pravi je fenomen popularnost koju je Din postigao, s obzirom na to da je snimio samo tri filma, ali njegov dječački pogled, bijela majica i plave farmerice ostaju simbol buntovništva i slobode.
Džejms Din-simbol američke kulture
Džejms Bajron Din rođen je 8. februara 1931. godine u gradu Marion u Indijani. Majku je izgubio veoma rano, pa se s ocem seli u Kaliforniju. Tamo pohađa časove glume, ali 1951. odlazi u Njujork kako bi postao glumac.
Nakon nekoliko uloga u reklamama i pojavljivanja u televizijskim serijama, dobija manju ulogu na Brodveju. Tamo je imao priliku da radi sa velikim zvijezdama poput Marlona Branda, a jedan od ovih nastupa mu je obezbijedio prvu filmsku ulogu u ekraniziji romana Džona Stajnbeka Istočno od raja.
Kako je njegova filmska karijera bila u začetku, Din se vraća u Holivud gdje za nešto više od godinu dana snima još dva filma.
Iako je na velikom platnu tumačio samo tri uloge, može se reći da ova tri filma oslikavaju sve slojeve američkog društva između dva rata. Bilo da glumi perspektivnog ali iskvarenog sina (Istočno od raja), lošeg momka (Buntovnik bez razloga) ili novopečenog bogataša (Div), Džejms Din je simbol američke kulture koliko i koka-kola.
O privatnom životu velike zvijezde malo se zna, ali se mnogo spekuliše. Bio je vjeren glumicom italijanskog porijekla Anom Marijom Pjeranđeli, poznatijom pod umjetničkim imenom Pjer Anđeli, ali je ta vjeridba propala. Smatra se da je uzrok rastanka bila majka glumice, koja nije odobravala Dinovo problematično ponašanje.
Dvije decenije i dva braka kasnije, Anđeli je izjavila kako je Din bio njena jedina ljubav. Umrla je u 39. godini života od prekomjerne doze antidepresiva. Osim Anđeli, Džimija su povezivali i sa Njujorčankom Barbarom Glen, a poznato je da se viđao sa Ursulom Andres dok je ona bila u vezi sa Marlonom Brandom.
Mnoge teorije zavjere tvrde da su Dinove veze sa ženama bile samo priča za javnost, dok se potajno zabavljao sa muškarcima, i to baš Brandom! Međutim istina je sasvim suprotna; Din jeste gajio određeno divljenje prema starijem i uspješnijem Brandu i jeste više puta inicirao prijateljstvo i saradnju, ali Marlon ga je smatrao labilnim i bipolarnim, pa je sastanke izbjegavao.
Mnogo prije nego što je postao glumac, Din je bio umjetnik. Oprobao se u mnogim vrstama vizuelne umjetnosti, a najviše mu je odgovaralo vajarstvo, jer je volio da koriste svoje ruke. Hobi su mu bili i mađioničarski trikovi, a posebno je volio one sa vatrom. Imao je mnoge strasti, među kojima su bile i auto-trke. Da stvara u današnje vrijeme, vjerovatno bi dobio etiketu konceptualnog umjetnika.
Nažalost, njegova karijera prekinuta je 30. septembra 1955. godine u možda i najpoznatijoj saobraćajnoj nesreći ikada. Džejms Din poginuo je na putu za trku u dolini Salinas u svom poršeu spajder. Bio je umjetnik prije svega i živio je život vođen svojim strastima. Živio je brzo, umro je mlad i ostavio malo ali vrijedno nasleđe u vidu tri filma koji se i danas itekako cijene.
Istočno od raja
Istočno od raja snimljen je 1955. godine i predstavljen je publici iste godine. Ovaj film bio je filmski debi Džejmsa Dina i jedino je ostvarenje koje je doživio da vidi na platnu. Za ulogu Kala Treska Din je posthumno nominovan za Oskara.
Režiser ovog pomalo potcijenjenog djela je Elia Kazan, Amerikanac grčkog porijekla svakako najpoznatiji po adaptaciji drame Tenesija Vilijamsa Tramvaj zvani želja. Kroz ova dva ostvarenja jasno se vidi sposobnost Kazana da prenese tanana ljudska osjećanja na filmsku traku, što je vrlo rijedak talenat, posebno bitan kada je riječ o adaptacijama književnih djela gdje nemamo direktan pristup mislima i osjećanjima likova.
Ovaj film rađen je po istoimenom romanu Džona Stajnbeka iz 1952. Tačnije, predstavljeno je posljednjih stotinak stranica grandioznog djela od preko 700. Iako se dosta gubi izbacivanjem nekih likova i uprošćavanjem drugih, film prilično vjerno prikazuje završni dio romana, bar što se tiče radnje.
Radnja je smještena u dolini Salinas u Kaliforniji i odvija se za vrijeme i neposredno nakon Prvog svjetskog rata. Žanrovski, u pitanju je porodična drama koja samo kao lajtmotiv ima rat. Ovo je priča o dva brata koji se bore za naklonost svog oca i jedne djevojke.
Kroz pozadinu se provlači priča o Kainu i Avelju. Film, kao i roman, veoma je emotivan i ispituje neke motive koji prelaze granice prostora i vremena. Tjera nas da razmislimo o nekim moralnim pitanjima, kao što je pitanje odgovornosti i štetnosti istine.
Glumačku ekipu sačinjavaju Džejms Din u ulozi Kala Treska, Ričard Davalos u ulozi njegovog brata Arona, Rejmond Mesi kao njihov otac Adam i Džuli Heris kao neodoljiva Ejbra. Najjači utisak svakako ostavlja Din.
Izbor za glavnu ulogu nije mogao biti bolji. Performans Džejmsa Dina u ovom filmu toliko je uvjerljiv da se ne može tačno odrediti granica između glumca i uloge, što ga čini impresivnijim čak i od performansa u poznatijem Buntovniku bez razloga. S obzirom na to da je i Dinov otac svojevremeno posjedovao farmu i da je sa ocem imao komplikovan i problematičan odnos, jasno je da je uloga Kala Treska bila kao stvorena za njega.
Iako je bio hrabar potez podijeliti glavne uloga praktično anonimnim glumcima, kritičari su odmah prepoznali sirovi talenat u neiskusnom Dinu. Nažalost, nije poživio dovoljno dugo da taj talenat izbrusi.
Buntovnik bez razloga
Tipična slika Džejmsa Dina kao lošeg momka u kožnoj jakni potiče upravo iz ovog filma. Ovaj film doživio je toliku popularnost da je fraza buntovnik bez razloga sve do danas zadržala u jeziku. Nijedna lista klasika ne može da prođe bez ove priče o mladosti i potrazi za identitetom.
Smatra se da je popularnosti ovog filma doprinijelo tumačenje lika Platoa kao mladog homoseksualca. Prvobitni scenario je navodno sadržao i poljubac između glavnom lika Džima i Platoa koja je izbačena. S obzirom na stroge zakone o cenzuri koji su pedesetih godina bili na snazi u Holivudu, čak i imlicitno predstavljanje homoseksualnosti bio je hrabar i značajan potez.
Buntovnika bez razloga režirao je Nikolas Rej, miljenik velikog Žan-Lika Godara. Glavne uloge pripale su Dinu (Džim Stark), Salu Mineu (Džon Kraford ili Plato) i Natali Vud (Džudi). Neobično je što su sve troje glumaca izgubili živote u tragičnim okolnostima; Din je poginuo u saobraćajnoj nesreći neposredno pred premijeru, Sal Mineo napadnut je i izboden nasmrt 1976, dok se Natali Vud udavila nakon pada sa jahte 1981. godine.
Film je baziran na istoimenoj psihološkoj studiji mladih delinkvenata doktora Roberta Lindnera iz 1944.
Priča Buntovnika bez razloga odvija se u samo 24 sata. Džim Stark tek što se doselio u novi grad sa porodicom, a već je ostvario blisko prijateljstvo sa marginalizovanim Platoom i zaljubio se u djevojku iz komšiluka Džudi. Nevolje počinju kada Džudin dečko Baz izazove Džima na svojevrsnu trku koja se završi tragično.
Zanimljivije od same radnje je posmatrati odnos između Džima i njegovih roditelja u prvom, i Džima i Platoa u drugom dijelu filma. Takođe je upečatljiv prikaz američke omladine srednje klase i dinamike njihovog društva. I u ovom filmu imamo univerzalne motive. Mladalačka ljubav i nezadovoljstvo cijelim svijetom u doba adolescencije poznati su svima.
Mnogi tvrde da je upravo Buntovnik bez razloga najbolja uloga Džejmsa Dina. Poznat je bio po improvizacijama kojima bi promijenio cijelu scenu, pa je uvijek zanimljivo nagađati kako bi njegovi filmovi izgledali da se zapravo pridržavao scenarija.
Div
Poslednji film koji je Džejms Din snimio zove se Div. Ovu dramu sa elementima vesterna režirao je Džordž Stivens, vrlo plodan režiser čija je karijera trajala čak 40 godina. Scenario je rađen po istoimenom romanu spisateljice nagrađene Pulicerovom nagradom Edne Ferber. Premijera je bila 10. oktorba 1956. godine i Din ni ovaj film nikada nije vidio. Glavne uloge tumače legendarna Elizabet Tejlor, Rok Hadson, Džejms Din i Kerol Bejker, a pojavljuje se i Sal Mineo.
Priča prati porodicu Benedikt, teksaške rančere i suparnike kauboja i novopečenog bogataša Džeta Rinka. Pratimo dvije generacije ove porodice tokom čak 3 sata i 20 minuta. Ali ovaj film mnogo je više od porodične drame. Daje nam sliku o Teksasu tog perioda, kao i nekim većim problemima sa kojima se stanovništvo borilo, kao što su rasizam i nezavidna pozicija žena. U neku ruku, može se reći da su isti problemi prisutni i dan-danas.
Radnja se odvija okvirno od 1920. do 1945 i tokom tog periodu su se svakako desile velike promjene u američkom društvu. Prikazan nam je i uspon tajkuna koji sasvim slučajno nabasa na naftu i zanimljivo je posmatrati stanje uma jednog skorojevića, koga tumači baš Din, nasuprot odavno dobrostojeće porodice. Film nam takođe predstavlja odnos između roditelja i djece, sa svim dobro poznatim konfliktima.
Za ulogu Džeta Rinka Din je po drugi put nominovan za Oskara. Iako je i ovaj put izgubio, postuhmo mu je dodijeljeno nekoliko značajnih nagrada: dvije nagrade Zlatni globus, dvije BAFTA nagrade i još četiri manje poznata priznanja.
