Knjiga “Pitao sam malog puža (Moja sociološka priča o Šabanu Bajramoviću)”, sociologa religije i romologa prof. dr Dragoljuba B. Đorđevića iz Niša koju je objavio “Službeni glasnik”, predstavljena je nedavno u Srpskoj akademiji nauka i umjetnosti.
Prof. dr Dragan Todorović sa Filozofskog fakulteta u Nišu objasnio je da je složena biografija i stvaralaštvo Šabanovo autor izložio na nivou fascinacije. On primjećuje Đorđevićev pokušaj da sociološki rastumači fenomen Šabana Bajramovića i to na vrlo oseben način – tvoreći rečnik pojmova, poduprt arhaizmima i lokalizmima, koji katkad do paradoksa razgolićuju umjetnikovu ličnost u svim njenim segmentima.
“Davno smo se saglasili da je knjiški junak bio vašarlija, kafančeros, golootočanin, barbutaš, ženoljubac, đozluklija, kukulelek, zadocnik i filmadžija. Predstavljen je i kao dobropamtilo, štagmast, kućevan, odvažan, pomagač, srpski Rom i srpski patriota, ali nije bio budžetnik i intereždžija, a sigurno nikad nije bio kalaštura i ciganski žigolo”, naveo je Todorović.
Važna sociološka intervencija autora je, zapaža on, i spisak institucionalnih i vaninstitucionalnih mjera koje bi valjalo preduzeti kako bi se sačuvala Šabanova zaostavština i originalno romsko kulturno nasljeđe. Tako je, između ostalog, ponuđen predlog docenta Vladimira Aleksića sa Filozofskog fakulteta u Nišu za osnivanjem “Muzejsko-istraživačke jedinice”. Bajramović bi tako ostao ono za šta se izborio za života – institucija i autentična kulturna vrijednost Roma.
Đorđević je rekao da ga je na pisanje knjige “Pitao sam malog puža” podstakao esej britanskog kolumniste Garta Kartrajta naslovljen “Šaban Bajramović – trošadžija života”.
“Tom formulacijom on je oslikao Šabanov lik i djelo i to mi je dalo podstrek da tu sintagmu dopunim sadržajem kao sociolog”, rekao je autor, dodavši da je 2000. krenuo da se bavi time, počevši od istraživanja ko je sve od novinara i književnika pisao o Bajramoviću.
Naišao je tako da je prvi prikaz njegove ploče i prvi veliki intervju sa Bajramovićem uradio hrvatski novinar Darko Hudelist osamdesetih godina, da bi uslijedio “Ritam ciganske duše” Bogdana Tirnanića, kao i eseji Borisa Dežulovića, Miljenka Jergovića, Zorana Ćirića i Dejana Stojiljkovića.
“Iznenadio sam se kada sam otkrio da se Bajramović pjesmom “Zarobljen sam”, koju je snimio 1964. po izlasku sa Golog otoka, našao na 12. mestu liste legendarnog Džoa Stramera (vođe benda “Kleš”) koji je imao svoju emisiju na Bi-Bi-Sij”, kazao je Đorđević.
“Bajramoviću je sudbina odredila mnogo toga. Nešto je uradio za sebe, nešto za nas, nešto za opštu kulturu, ali je uvijek bio cjenjeniji u inostranstvu nego u svojoj zemlji”.
Šaban je morao, kako je naglasio Đorđević, da se kao dječak snalazi za koru hljeba i da kao mladić rabadžiše i moleriše.
“Njegovo je bilo da kao vojnik dezertira, kao zacopanko da ode na Goli otok, da tamo sa Alijom Izetbegovićem tuca kamen, njegovo je bilo da nauči da pjeva i svira kontrabas, njegovo je bilo da zapjeva pjesmu “Zarobljen sam”, njegovo je bilo da komponuje 700 pjesama, da obradi “Đelem, Đelem”, da otpjeva “Sajbiju”, da snimi prevratničke ploče – “Ašunen Romalen”, “Džipsi ledžends” i “Romano raj”, da nastupa svuda u svijetu, osim u Australiji, njegovo je da bilo da dođe do prestižnog lista “Tajm” i njegovo je bilo da postane istinski car romske muzike”, naglasio je Đorđević.
