Da li znate kako nastaju vodopadi? Ni naučnici nisu sigurni

Vodopadi su siloviti slapovi vode koji se povinuju zakonu gravitacije. Od svjetlucavog Skougafosa na Islandu, do porodice vodopada u novozelandskom Milford Saundu, oni predstavljaju živopisna vodena čuda svijeta prirode.

Premda djeluju izuzetno moćno, odavno važi pretpostavka da vodopadi mogu da se formiraju samo kada im to dozvoljavaju druge sile prirode. Tektonski pokreti, promjene u nivou mora i erodiranje otpornih stijena predstavljaju načine na koje spoljašnje sile utiču na to gdje će se formirati vodopad.

Ali ova paradigma mogla bi da bude potpuno pogrešna. Nakon što su postavili simulaciju rijeke u svojoj laboratoriji, istraživači su pokazali da vodopadi mogu da se formiraju bez ikakvih spoljnih faktora koji bi mogli doprinijeti njihovom nastanku.

Naučnici “često koriste prisutnost vodopada u pokušajima da rekonstruišu istoriju predjela”, kaže Edvin Bejns, geomorfolog sa Univerziteta u Oklandu na Novom Zelandu, koji nije učestvovao u pomenutom istraživanju. Dubljim uvidom i razumijevanjem načina na koji se formiraju vodopadi, novo istraživanje moglo bi da navede naučnike da reinterpretiraju teoriju o formiranju čitave naše planere, ali i da zavire u njene geološke etape sa većom preciznošću.

Iako je i ranije bilo pomena o tome da se vodopad može formirati sam od sebe, sve dosad nije bilo razjašnjeno na koji je način to moguće. Novi eksperimentalni dokazi, kaže dr Bejns, predstavljaju “veoma ubjedljivo” objašnjenje.

Kako bi istražili na koji način nastaju vodopadi, istraživači su sagradili osam metara dug, 30 centimetara širok i metar dubok kanal u laboratoriji na Institutu za tehnologiju u Kaliforniji. Postavili su pjenasto korito, iskosili ga blago kako bi se formirao slap i u njega ulili vodu bogatu sedimentima. Korišćenjem korita napravljenog od pjene, umjesto od pravog kamena, istraživači su mogli da posmatraju kako se milenijumima dug proces erozije odvija u mnogo kraćem periodu.

Turbulentan tok “rijeke” niz slap počeo je da dubi djelove korita, neujednačeno, tako da neki džepovi erodiraju znatno brže od drugih, a ta neujednačena erozija pojačana je brzim proticanjem rijeke. Na kraju, bez ikakvih spoljnih uticaja na sediment, brzinu proticanja, oblik kanala ili bilo šta drugo, formirao se duboki erozivni džep koji je omogućio rijeci da se sliva sa višeg dijela korita i pljuska na određenoj daljini. Pojavio se vodopad, sam od sebe.

Naučnici su pretpostavili da vodopadi uvijek nastaju uslijed geoloških ili klimom izazvanih promjena.

“Mislim da smo sada doveli tu ideju u pitanje”, kaže dr Džoel Šajngros, profesor geologije na Univerzitetu u Nevadi i vodeći autor istraživanja.

Istraživanje bi moglo da doprinese boljem razumijevanju Zemljinih pejzaža. Pogrešnim pripisivanjem nastanka vodopada spoljašnjim silama, naučnici su možda “birali određene klimatske ili tektonske signale”, kaže Kejt Liri, riječni geomorfolog na Univerzitetu u Kaliforniji.

“Ako bismo ustanovili razliku između vodopada koji su se formirali sami i onih koji su nastali pod uticajem spoljašnjih faktora, mogli bismo da razlikujemo signale u tektonski aktivnim područjima”, kaže ona.

Rezultati ovog eksperimenta ukazuju da strmi, uzvodni djelovi planinskih rijeka možda igraju ključnu ulogu u nastanku samoformirajućih vodopada.

Profesor Šajngros kaže da izgleda da je geneza vodopada “mnogo kompleksnija slika nego što smo isprva mislili”.