Heroina koja je tokom Holokausta spasila 2,500 djece

“Svako dijete koje je spašeno uz moju, i pomoć svih divnih tajnih kurira koji danas više nisu živi, je opravdanje mog postojanja na Zemlji, a ne nešto zbog čega bih bila slavna.”

U oktobru 1943. Varšava je već četiri godine bila pod njemačkom okupacijom i svi su znali da noćna posjeta Gestapa ne nagovještava ništa dobro, posebno ako je, poput Irene Sendlerove, bio aktivni pripadnik pokreta otpora.

Irenino ime je nepoznanica za većinu ljudi, ali ova hrabra žena ostaće zauvijek upamćena jer je prkosila nacistima i tokom Drugog svjetskog rata spasila 2,500 jevrejske djece krijumčareći ih van geta u Varšavi.

Rođena je 15. februara 1910. godine u Varšavi pod imenom Irena Krzyżanowska. Njen otac Stanislav, po zanimanju fizičar, umro je 1917. godine od tifusa, kojim se zarazio dok je pomagao pacijentima kojima je bila odbijena državna njega, a među kojima je bilo dosta Jevreja. Tako je Irena sa samo sedam godina ostala da živi sa majkom Janinom. Nakon smrti njenog oca, predvodnik jevrejske zajednice se ponudio da plati Irenino školovanje.

Irena je od mladosti gajila simpatije prema Jevrejima i protivila se njihovoj diskriminaciji. Tako se nakon upisa na Varšavski univerzitet pobunila protiv tzv. Geto-Benč sistema koji je bio diskriminišući nastrojen prema Jevrejima, a koji je postojao u mnogim predratnim poljskim univerzitetima, te je bila suspendovana s Univerziteta na tri godine.

Za vrijeme njemačke okupacije, živjela je u Varšavi radeći kao socijalni radnik. Priključla se pokretu otpora, ali se nije borila oružjem, već je pomagala onima kojima je pomoć bila najpotrebnaija – djeci.

Uz objašnjenje da nadzire sanitarne uslove za vrijeme epidemije tifusa, Irena i njeni pomagači izvukli su iz geta 2,500 jevrejskih mališana. Krijumčarili su ih u koferima i drvenim sanducima, a stariju djecu su kroz kanalizaciju sprovodili u “arijevski” dio Varšave. Irena je imala i psa dresiranog da zalaje ako djeca počnu da plaču i koji je na taj način odvraćao pažnju fašističkim čuvarima.

Ipak, 1943. godine Irenin identitet je otkriven i ona je uhapšena. Teško su je pretukli i osudili na smrt, ali joj je “Žegota” spasla život tako što su potplatili njemačke stražare koji su je vodili na gubilište. Oni su je ostavili onesviješćenu u šumi, polomljenih ruku i nogu. Do kraja rata krila se i brinula o jevrejskoj djeci.

Međutim, Irena nije samo spašavala djecu, već se pobrinula i da se kasnije vrate roditeljima.

Naime, djeca su davana na čuvanje poljskim porodicama, varšavskom sirotištu, katoličkim manastirima, ili sveštenicima. Spiskove pravih i novih lažnih imena djece je krila u teglama, a nakon rata, otkopala je tegle sa dječjim podacima i pokušala da nađe njihove roditelje. Nažalost, velika većina roditelja je stradala u logoru smrti Treblinka.

Jad Vašem, memorijalni centar posvećen žrtvama holokausta, dodijelio je Ireni 1965. godine najveće priznanje koje jevrejski narod dodjeljuje onima koji su im pomagali u najmračnijem periodu njihove istorije: proglašena je “Pravednikom među narodima”. Djeca, koja duguju život Ireni Sendlerovoj, pobrinula su se da njena hrabra djela ne budu zaboravljena, a njena životna priča je takođe pretočena i u biografiju “Mother of the Children of the Holocaust”, čiji je autor Ana Mješkovska, kao i u ratnu dramu koja je snimljena 2009. godine u poljsko-američkoj koprodukciji.

Umrla je 2008, u 98. godini života. Međutim, nikada sebe nije smatrala herojem i uporno je ponavljala:

“Želim posebno da naglasim da oni koji su spašavali djecu nisu nekakvi heroji. Taj termin me jako iritira. Obrnuto je tačno. I dalje me grize savjest što sam učinila tako malo.”