Kako je Platon definisao muziku

Platon prirodu muzike određuje u vezi sa njenom iracionalnošću. U svom djelu “Država” strijepi od toga da će se muzika, zbog svoje iracionalne prirode, zbog objektiviranja iracionalnog principa suprostavljati načelu umne države.

Što je u državi bolja muzika, bolja će biti i država. Zato Platon preporučuje državniku da ozbiljno prati djelovanje muzike u društvu. Dobro se treba čuvati svake promjene u muzici, jer su to opasne stvari, “moraju paziti na to da u… muzičko vaspitanje ne uđu nikakve nesređene novotarije… Damon tvrdi, kaže Platon, a ja se slažem s njim da se načela muzike ne mogu nigde dotaći, a da se pri tom ne pokolebaju i najviši državni zakoni”. Može se dogoditi da muzika, uzimajući nekontrolisano maha u društvu, zahvati, kaže Platon, i sam zakon i ustav države. Zato muziku ubraja u moguća sredstva promjena društvenog poretka: “Kada se stil muzike mijenja, sa njom se mijenjaju i osnovni zakoni države.”

Platon u Zakonima ističe: “S vremenom su se pojavile vođe koje su u muzici postupale nezakonito… Obuzeti euforijom i vođeni nepriličnim duhom hedonizma, oni su… miješali različite vrste muzike. Tako su svojim bezumljem nenamerno lažno svjedočili protiv muzike, kao da je lišena bilo kakvog mjerila ispravnosti, i kao da je zadovoljstvo slušaoca najbolji kriterijum, bilo da je taj slušalac dobar ili loš čovjek. Putem kompozicija ovakve prirode, za koje su napisali srodne riječi, oni su u narodu njegovali duh muzičkog bezakonja i drsko uvjerenje da sam može da sudi o vrijednosti muzike.”

Da bi postigao određeni socijalni cilj, Platon je morao da ograniči i usmjeri muzičko stvaranje. Kriterijum ocjene i selekcije je više etički, nego estetički. Tako je po izvršenoj selekciji muzičkih instrumenata prihvatio liru i kitaru, Apolonove instrumente, korisne za polis. Izbacio je trigonon, pektidu, pa i frule, Marsijine instrumente i nosioce tirsosa, Dionisove pratioce. Platon piše da je riječ o “instrumentima nezgodne moći, koji mogu zavesti, očarati, fascinirati, opiti, prodrijeti u dušu i prisvojiti je”. Sem toga “ne smijemo tražiti da budu ritmovi šareni i raznoliki, nego treba da odgovaraju sređenom i muškom životu”. Od tonskih vrsta treba izbaciti: jonsku i lidijsku, a sačuvati i dalje njegovati dorsku i frigijsku.

Po Platonu uživanje muzike je “nedopustivo osjećanje”, i čak “otvoreno svetogrđe”. Uživajući elemenat u muzici se nalazi u suprotnosti sa racionalnim životom. Zato Platon insistira na strogoj disciplini u negovanju samo onih muzičkih formi koje najmanje potresaju i uzbuđuju, i koje, saglasno sa drugim duhovnim aktivnostima, snaže duh čuvara, preventivno ga obezbjeđujući od nepotrebne bahatosti, ali i od mlitavosti.

Po Platonu muzika treba da što je moguće manje podstiče strasti, jer bi, u suprotnom, moglo doći do nemira u “mirnim” socijalnim slojevima, a zatim, i do raspada i blokiranja funkcionisanja cjeline grada-države. Muzika treba što više da podstiče harmoniju, meru i red – kategorije tipično racionalističkog porijekla. Platon ističe: “Muzika je moralni zakon. Ona daje dušu univerzumu, krila umu, let mašti i šarm životu i svemu ostalom.” Otuda potreba da se muzika očisti od te njene moći i zatvori u čistu harmoniju lire i kitare, koje su sposobne da reprodukuju kosmičku harmoniju, uzor za harmoniju grada-države.