Prema francuskom filozofu i teoretičaru Žanu Bodrijaru, moda je istovremeno i očajanje što ništa ne traje, ali i uživanje zbog spoznaje da nakon svoje „smrti“, neki oblik može imati ponovo život, novi život. Bodrijar čak smatra da u modi postoji nešto što bi se moglo nazvati kontemplativnom težnjom ka smrti, koja je povezana sa neprestanim umiranjem oblika. Takođe, smatra da se želja za smrću reciklira u modi.
Veliki uticaj na svijet mode imaju mnogi faktori – sociološki, geografski, psihološki… Oni je formiraju, oblikuju i daju nove smjernice kojima će svijet mode krenuti. Jedan od faktora koji je tokom istorije značajno uticao na modu jeste pojava rata i vojske.
Iako naizgled različiti, moda i vojska su viševjekovni saputnici, koji neprestano utiču jedan na drugog. Posmatrajući ih kao socijalne pojave, obje imaju svoju strategiju, hijerarhiju i filozofiju. Obje teže uniformnosti, prepoznatljivosti i jasno vidljivom obilježju pripadnosti. I moda i vojska imaju svoju tradiciju, kao jednu od osnovnih karakteristika kojom se vode.
Prema Adolfu Losi, arhitekti, samo predmeti koji su se dugo zadržali su moderni. Osoba koja se najmanje razlikuje je moderna. Upravo i u organizaciji vojske, vidimo uniformnost i jednakost, zabranu razvijanja individualnosti.
Funkcionalizam, moralizam i estecizam
Često se za odjeću kaže da vrši tri funkcije – štiti tijelo, prekriva djelove tijela koji se smatraju sramotnima te ukrašava ili uljepšava. Vodeći se ovim funkcijama, teoretičari odijevanja razvili su teorije koje objašnjavaju nastanak odjeće – funkcionalizam, moralizam i estecizam. Upravo u razvitku vojne odjeće vidi se naglašeno postojanje ovih pojmova.
Tokom istorije ratovanja, preduslov za stvaranje vojne uniforme bio je da se vojnik dobro osjeća u njoj, da slobodno može da se kreće, bori i da na sebi ima prepoznatljiva obilježja, boje svoga naroda. Odjeća je vizuelni rječnik individue. Ona, svi se slažu, komunicira!
Važno je uvidjeti i psihološki uticaj vojne uniforme na njenog nosioca. Ona ga vrlo jasno pozicionira u određenu grupu, dajući mu mjesto u hijerarhiji. Interesantno je da nošenje uniforme, odjeće koju nam „obuku“ drugi, je na neki način odustajanje od prava da se djeluje kao individua nego se naglašava obraćanje u ime grupe.
Vojna odjeća je u početku imala isključivo funkcionalnu ulogu. Kako se moda razvijala, šireći svoje opuse inspiracije, zadirući u sve pore društva, mogli smo sve češće vidjeti modne odjevne predmete direktno ili indirektno inspirisane vojnom odjećom. Poslije dugo vremena, vojna odjeća dobija jedno potpuno drugačije shvatanje i široke narodne mase je prihvataju jasno odvajajući vojnu uniformu od vojske.
Ona je sada zaseban, opšte prihvaćen pojam koji dobija konotaciju modernog, ne vezujući se za rat. Identitet vojne odjeće u modi više se ne poklapa sa njenim izvornim značenjem, ne pozicionirajući njenog nosioca u određenu grupu ili ideologiju. Sada je forma bitnija od značenja.
Sve je počelo tokom Drugog svjetskog rata u Americi. Američke žene čitale su o žrtvama koje su dale evropske žene tokom dvadeset mjeseci, prije nego što su Sjedinjene Države ušle u rat. Ženski časopisi su prikazivali slike evropskih žena u uniformama radeći zanimanja kojima su se ranije bavili muškarci, ohrabrivajući ih da patriotski pomognu svojoj državi odričući se svojih ženskih odjevnih obilježja i saosjećajući sa muškim borcima.
Oduševljene Amerikanke, sudeći po modnim ilustracijama i raspoloživim obrascima, počele su da izrađuju odjeću koja je izgledala kao uniforma, noseći je tokom pomaganja ratnim ranjenicima.
Prve pojave vojnih elemenata u modi
Polovinom 20. vijeka, elementi vojnog stila masovno su se našli na ulicama, pistama, u modnim kućama visoke mode kao i u masovnoj proizvodnji. Javno razbijanje tabu tema, pojava hipi pokreta, fetišizma i jačanje feminizma doveli su do opšte prihvaćenosti odjeće insipirisane vojnom uniformom.
Poznate modne kuće visoke mode kao što su Tom Ford i Luj Viton šezdesetih godina 20. vijeka, bile su među prvima koje su svoju inspiraciju pronašle u vojnoj estetici – modni dodaci, odjeća, printovi pa čak i nakit imali su vojničke elemente. Uniforma britanskog vojnika u Indiji u 19. vijeku poslužila je kao inspiracija čuvenom dizajneru Iv Sen Loranu 1968. godine za svoju najnoviju kolekciju.
Do promjena je došlo ne samo u bojama i printovima nego i u krojevima. Ženska moda počela je sve više da bude inspirisana muškom vojničkom estetikom. Razvijanje univerzalne garderobe, koju mogu da nose i muškarci i žene, ponijelo je sa sobom i veliku filozofiju feminizma, jednakosti žena i njihove moći.
Muški krojevi, grube siluete koje ne naglašavaju ženske obline, bile su idealan izbog poznatih feministkinja i hipika svijeta.
Modni dizajneri počeli su više da istražuju vojnu odjeću, analizirajući ne samo boje, krojeve i materijale već i uniforme različitih vojnih grupa. Najveći uticaj na modu imala je vojna uniforma mornara – mornarska odijela, printovi, šeširi. Do prve popularizacije došlo je u 19. vijeku kada je kraljica Viktorija počela da oblači svoje sinove u garderobu sa elementima mornarskog stila.
Interesantno je da čak i odjeća inspirisana vojskom, pronašla je odobrenje i prihvatljivost u različitim uzrastima. Mornarski stil smatra se prihvatljivim mlađim muškarcima, dječacima, dok odjeća inspirisana tradicionalnim vojnim stilom našla je svoju pripadnost kod nešto starijih mladića. Dječaci su nosili vojne uniforme u vojnim školama i akademijama u Njemačkoj, Austriji i Americi.
Nakon građanskog rata, jako obojeni Zouave kombinezon s plavim pantalonama ili suknjama za mlađe momke bili su veoma popularni. Grupe hora poput bečkih horskih dječaka nosile su vojne uniforme prije Prvog svjetskog rata. Dugmad u vojnom stilu mogla su se često vidjeti na muškim odijelima.
Neformalna odjeća je, po dobitnici Pulicerove nagrade, Alison Luri, kao neformalni govor. Može se tretirati kao sleng. Baš kao i u govoru, značenje odjeće zavisi i od okolnosti u kojima se nosi. Primitivna odjeća, kao i primitivni govor, prepuna je magije.
Moda i vojska – danas
Danas su u upotrebi mnogi modni dodaci inspirisani vojskom.
Jedan najzastupljenijih je print kamuflaže. Riječ „kamuflaža“ potiče iz pariskog slenga riječi „camoufler“ što znači prikriti. Uzorci kamuflaže pojavili su se u radu umjetnika kao što su Endi Vorhol i Ian Hamilton Finlai, ponekad sa antiratnom porukom.
U modi, mnogi glavni dizajneri su iskoristili maskirni stil i simbolizam, a vojna odjeća ili imitacija nje korišćena su i kao ulična odjeća i kao simbol političkog protesta.
Pea kaputi
Danas veoma popularni i zastupljeni, potiču od uniforme holandskog pomorca. Riječ „pea“ označava grašak, ali porijeklo reči vodi iz holandskog jezika i označava grubu, plavu tkaninu koja je postala popularna u 16. vijeku. Bila je veoma lijepa ali i praktična i topla zahvaljujući dobrom dizajnu, velikim reverima i vertikalnim džepovima. Ubrzo je model kaputa modifikovan i prilagođen vrsti vune od koje se pravio.
Bombarderske jakne
Veoma prihvaćene među omladinom, modni trend su više decenija. Tokom Prvog svjetskog rata, većina aviona nije imala avijatičara pa su smjeli snajperisti morali da imaju odgovarajuću odjeću za velike visine i brzine, nagle promjene temperatura. Dok su britanski piloti uglavnom nosili kožne mantile, američki vojska je formirala odbor odgovoran za odjeću pilota.
Septembra 1917. godine počinje proizvodnja dugačkih kožnih jakni za pilote. U ranim tridesetim, prije Drugog svjetskog rata, nastaje model jakne koji postaje standard 1931. godine, napravljene od kože sa pamučnom postavom. Velika potražnja za ovim jaknama dovodi do nestanka kože i nastaje novi model ovih jakni, istog dizajna samo kraće dužine.
Velington čizme
Jedan od posljednjih modnih trendova, sada široko prihvaćen i među ženskom populaciom, vodi porijeklo iz engleske vojne uniforme Prvog Svjetskog rata. Dok je vojvoda od Velingotna davao instrukcije obućaru kako bi modifikovao njegove Hessian čizme, proizvodnja Velington je naglo porasla za vrijeme Prvog Svjetskog rata zbog poplavljenih rovova u Evropi.
Korišćenje tehnologije koju je izumio Charles Goodyear, koji je uspio da savlada proces vulkanizacije, rezultiralo je nastankom modela čizama koje su zadovoljile cijelu britansku armiju.
Kargo pantalone
Prema Ben Grantu sa univerziteta u Oksfordu kargo pantalone je prvo nosilo 1938. godine britansko vojno osoblje. One su bile dio njihove borbene opreme. Originalni stil kargo pantalona podrazumijeva džep na butinama i jedan na prednjem boku.
Prvo su nošene četrdesetih kao vojna uniforma američke vojske, a uloga džepova sa strane bila je ta da mogu da što jednostavnije pristupe municiji.
Kartije tenk sat
Luis Kartije je stvorio ovaj model sata 1917. godine i predstavio prototip kao poklon generalu Pershingu, koji je predvodio američke ekspedicione snage u Prvom Svjetskom ratu – nekoliko godina prije nego što je sat uveden na tržište 1919. godine. Nastao po uzoru na Renault tenk, ovaj model bio je prvi „elegantan ručni sat za modernog muškarca od akcije.“
Vojni stil je postao veoma popularan u modnoj zajednici i pruža kreativni izazov dizajnerima da ponovo modernizuju staru vojnu odjeću dajući joj novi značaj. Moda je promjena radi promjene, ne radi poboljšanja. Cilj mode ne postoji, ona je tu da bude beskonačna istovremeno stvarajući nove oblike tradicionalnih elemenata.
Vojska je oduvijek bila i biće inspiracija modi, ona je uticala na nju, mijenjala je i činila zanimljivom. Ona je beskonačna inspiracija i izvor novih ideja umjetnicima koji modernizujući staru formu, pričaju neke nove priče.
