Nestanak saudijskog novinara Džamala Kašogija u centar pažnje je gurnuo saudijskog krunisanog princa Mohameda bin Salmana ili MBS-a.
Od kako je 2015. godine pobijedio rivale i faktički postao lider Saudijske Arabije, 33-godišnji Bin Salman dobio je veliku pažnju međunarodnih medija, sa čestim objavama ekonomskih i društvenih reformisanja u konzervativnoj kraljevini.
No, Kašogijev nestanak u fokus pažnje javnosti usmjerio je na tamniju stranu Bin Salmana, onu koja uključuje hapšenje kritičara i aktivista za ljudska prava, hiljade ubijenih civila u Jemenu i rast broja pogubljenja otkako je preuzeo vlast.
Vazdušna destrukcija Jemena
Saudijska Arabija je 2015. godine počela vojnu intervenciju u građanskom ratu u susjednom Jemenu.
Njeni vazdušni napadi usmjereni su na pobunjenike Huti, koji su brzo napredovali u osvajanju teritorije.
Sa američkom logističkom podrškom, alijansa Saudijske Arabije i Ujedinjenih Arapskih Emirata do sada je izvršila više od 16.000 napada na terotoriju pod kontrolom pobunjenika.
Organizacije za ljudska prava krive saudijsku koaliciju za bombardovanje civila, bolnica, škola i uništenje infrastukture.
Osim toga, Saudijska Arabija i UAE blokirali su stratešku luku El Hudaidu, koju smatraju ulaznom tačkom za oružje koje ide Hutima, a koje podržava Iran, saudijski protivnik.
Kao rezultat toga, Jemen ne može dobiti prijeko potrebnu humanitarnu pomoć.
Od 2015. godine u Jemenu je poginulo najmanje 10.000 ljudi, dok je nekoliko hiljada osoba umrlo od gladi, a milioni su raseljeni.
Govoreći za magazin Time 2018. godine, MBS je opravdavao vojnu intervenciju u Jemenu.
“U svakoj vojnoj operaciji dešavaju se greške. Naravno, one koje naprave Saudijska Arabija ili koalicija nisu namjerne”, rekao je tada Bin Salman.
Prisilio premijera Libana na ostavku
Ono što je premijeru Libana Sadu Haririju trebalo da bude obična posjeta Saudijskoj Arabiji pretvorilo se u nevjerovatnu epizodu hapšenja.
Kada je u novembru 2017. godine došao u saudijsku prijestonicu, Haririju je oduzet telefon, a dan kasnije, u programu uživo saudijske državne televizije, podnio je ostavku.
Taj čin izazvao je bijes u Libanu, jer su tamo na ovaj slučaj gledali kao na otmicu premijera jedne suverene zemlje od vlasti druge države.
Saudijsko-libanski odnosu su zahladili, a predsjednik Mišel Aoun odbio je da prihvati ostavku i pozvao je zvaničnike iz Rijada da oslobode zarobljenog premijera Libana.
Premijer je, pak, optužio Iran i Hezbolah za destabilizaciju Libana, a u saudijskom glavnom gradu je ostao dvije sedmice.
Hariri se u Bejrut vratio uz posredstvo francuskog predsjednika Emanuela Makrona, te je povukao ostavku.
Mada je negirao da je prisiljavao Haririja da odstupi sa mjesta premijera i držao ga u zatočeništvu, MBS je bio jedan od glavnih protagonista bizarne epizode.
Hapšenje aktivista za ženska prava
Ranije ove godine Saudijska Arabija je ukinula zabranu ženama da voze, što su mnogi vidjeli kao progresivni korak za ženska prava u Kraljevini.
MBS je smatran pokretačem te odluke, ali to je bila grupa saudijskih aktivista za ljudska prava, koji su ukidanje zabrane vožnje za žene počeli da traže još 1990-ih godina prošlog vijeka.
Nekoliko aktivista, većinom žena, uhapšeno je ranije ove godine, prije nego što je odluka zvanično donesena.
Organizacija Human Rights Watch kritikovala je hapšenja, optužujući Bin Salmana da ne podnosi kritike na račun svoje vladavine.
“Poruka je jasna – svako ko izražava sumnju o potezima krunisanog princa suočava se sa zatvorom”, rekla je Sara Lia Vajtson, direktorica HRW-a za Srednji istok.
Uhapšeni aktivisti su i dalje iza rešetaka, zajedno sa mnogim drugim aktivistima koji su hapšeni pod drugim optužbama.
Govoreći za Bloomberg ovog mjeseca, MBS je rekao da hapšenja nemaju nikakve veze sa pravom ženama da voze, već da se radi o vezama sa stranim obavještajnim službama i nastojanjima da se našteti Saudijskoj Arabiji.
Diplomatski sukob sa Kanadom
Nakon hapšenja nekoliko domaćih aktivistkinja za ženska prava, Saudijska Arabija je u avgustu ušla u diplomatski sukob sa Kanadom.
Nakon što je kanadski premijer Džastin Trudo zatražio oslobađanje aktivista i poboljšanje ljudskih prava u Saudijskoj Arabiji, Kraljevina je odgovorila tako što je protjerala kanadskog ambasadora iz Rijada, zamrznula trgovinu sa njegovom zemljom i naredila svim saudijskim studentima u Kanadi da se vrate kući.
“Ne želimo biti politička lopta u kanadskoj domaćoj politici. Nađite drugu loptu za igru”, poručio je tada saudijski ministar vanjskih poslova Adel al-Džubeir, te je pozvao Kanadu da se izvini i objavi da je napravila grešku.
Odgovarajući na saudijsku reakciju, kanadska ministarka vanjskih poslova Kristija Frilend rekla je da njena zemlja neće promijeniti stav.
“Kanada će uvijek stajati uz ljudska prava”, rekla je ona.
U novembru je i njemački ministar vanjskih poslova Zigmar Gabrijel kritikovao Saudijsku Arabiju zbog “avanturizma” na Srednjem istoku i miješanja u libanske unutrašnje poslove.
Ovi komentari izazvali su desetomjesečni diplomatski sukob između dvije zemlje, koji je doveo do povlačenja saudijskog ambasadora iz Berlina i povlačenja akreditiva njemačkom ambasadoru u Rijadu.
Čistka rivala u ‘Ritz-Carltonu’
Otkako je postao krunisani princ, MBS nije napadao samo aktiviste, već i političke rivale.
Prošle godine su saudijske snage uhapsile nekoliko stotina najbogatijih ljudi u zemlji, pod izgovorom borbe protiv korupcije na najvišim ešalonima saudijske birokratije.
Uhapšeni su sedmicama držani zaključani u luksuznom hotelu “Ritz-Calrton” u Rijadu, gdje su mnogi, navodno, fizički maltretirani.
New York Times je objavio da je 17 njih na kraju tražilo ljekarsku pomoć, a jedan je preminuo.
Eksperti tvrde da MBS koristi silu da ukloni ljude koji mogu predstavljati potencijalnu prijetnju krunisanom princu.
Mahdžub Zveiri, profesor savremene arapske politike na Univerzitetu u Kataru, rekao je da je taj potez bio dio plana Bin Salmana da učvrsti ekonomsku i političku moć u Saudijskoj Arabiji.
“To je zahtijevalo uništavanje ostalih ekonomskih imperija u Saudijskoj Arabiji”, rekao je on za Al Jazeeru, aludirajući na činjenicu da je Saudijska Arabija od uhapšenih zvaničnika konfiskovala preko 100 milijardi dolara.
Čovjek koji stoji iza krize u Zalivu
U junu 2017. godine četiri zemlje su prekinule diplomatske odnose sa Katarom i nametnule mu diplomatsku i trgovinsku blokadu.
Saudijska Arabija zatvorila je kopnenu granicu sa Katarom, ostavivši, praktično, svog susjeda na “ostrvu”, do kog se može doći samo vazdušnim i morskim putem.
Iza tog poteza stajali su MBS i krunisani princ Ujedinjenih Arapskih Emirata Mahamed bih Zajed El Nahjan, a činilo se da nisu postigli ništa značajnije do podjele Vijeća za zalivsku saradnju – GCC.
Sudeći prema izvještaju The Intercepta, originalni plan blokade uključivao je i vojnu invaziju Saudijske Arabije i UAE-a na Katar.
Prema obavještajnim izvorima, sprovođenje plana nije bilo daleko, ali zahvaljujući pritisku bivšeg američkog državnog sekretara Reksa Tilersona, saudijski princ se povukao, strahujući da bi invazija na Katar pokvarila dugoročnu saradnju Saudijske Arabije sa SAD-om.
Godinu kasnije blokada, u koju su uključeni i Bahrein i Egipat, i dalje je na snazi.
Sve više odrubljenih glava
U posljednjih nekoliko godina MBS je izvršio niz reformi, uključujući otvaranje prvog bioskopa i dozvolu za organizaciju koncerata, ali je za to vrijeme broj pogubljenja porastao.
Saudijska Arabija, jedina zemlja na svijetu koja i dalje primjenjuje odrubljivanje glave, rankirana je među pet zemalja sa najvišim brojem izvršenih smrtnih kazni u protekloj deceniji.
“U osam mjeseci nakon što je Bin Salman došao na vlast izvršena su 133 pogubljenja”, objavila je organizacija Reprieve.
Oni navode da Mohamed bin Salman mjesečno u prosjeku nadgleda 16 egzekucija, a ako se trend nastavi, u 2018. godini bi moglo biti njih 200, što bi bio najveći broj kada je riječ o Saudijskoj Arabiji.
Amnesty International osuđuje stalnu upotrebu smrtne kazne u Saudijskoj Arabiji, navodeći da ova zemlja koristi kaznu kao način za utišavanje kritika od manjinske šiitske zajednice.
Nestanak Džamala Khašogija
Prije dvije sedmice je Džamal Kašogi, saudijski novinar i kritičar Bin Salmana, ušao u saudijski konzulat u Istanbulu kako bi dobio dokument o razvodu od bivše supruge.
Tada mu se gubi svaki trag.
Turske vlasti vjeruju da je Kašogi ubijen u zgradi konzulata, te da ga je likvidirao saudijski tim, što Saudijci negiraju, govoreći da je novinar napustio konzulat ubrzo nakon što je u njega ušao.
Od tada su Saudijska Arabija, Turska i mnogi drugi međunarodni igrači uključeni u partiju šaha.
SAD, Velika Britanija, Njemačka i nekoliko drugih zemalja traže istragu, prijeteći Saudijskoj Arabiji sankcijama ukoliko se pokaže odgovornom za nestanak Kašogija.
