Kako se na nikšićkim bedemima ispisivala istorija

Očuvani ostaci nekadašnjeg Onogošta od kojeg je nastao Nikšić nalaze se danas na kamenitom brežuljku u gradu pod Trebjesom i odolijevaju zubu vremena. Među ovim zidima ispisana je istorija ovog grada koja se, kako kaže citat, “ne stvara za jedan dan, već se gradi uporno i dugo. Ne mari za hirove sudbine, za lažna svjedočenja i mitomaniju. Ona je na kraju i pored svega ‘magistra vitae’ “.

Tvrđava poznata pod imenom Onogošt ili kako je danas popularno nazivaju nikšićki Bedem oduvijek je bila mjesto okupljanja i centar kulturnih dešavanja.

Ovaj monument koji ponosno stoji nad gradom u sebi krije dugu istoriju ovog kraja. Dolazili su i prolazili gospodari, a mijenjala se i imena Anderva, Anagastum, Onogošt i na kraju Nikšić.

CdM je zato istraživao o dugoj i slavnoj istoriji kamenih bedema, a istoričar Sait Šabotić kaže za naš portal da je popularni nikšićki bedem samo dio linije utvrđenja koji su građeni planski kako bi se znala granica stare Crne Gore.

U svom autorskom tekstu “U traganju prošlošću” Šabotić navodi da je Onogošt 1703. godine u osmanskoj administraciji rangiran kao kapetanija, što je podrazumijevalo da je za to morao ispunjavati određene uslove.

“To je značilo zahvatati određenu teritoriju, imati određene objekte u gradu poput vjerskih, gostinskih, humanitarnih i vojnih, imati tačan broj vojnika koji su činili vojnu snagu jedne kapetanije, broj stanovnika i slično. Onogošt je ispunjavao sve te uslove. Imao je vojno utvrđenje (Bedem), dizdara i kapetana, imao je čaršiju (poslovni dio grada), imao je mahale (kvartove za stanovanje), imao je džemate (vjerske opštine), imao je imarete i hanove (ustanove humanitarno-gostinskog tipa), džamije, mesdžide i crkvu (vjerske objekte), hastahanu (bolnicu), magacine za hranu i municiju i još mnogo toga. Tvrđava Onogošt je 1706. godine dobila prve topove, a sa njima i posadu od 280 nefera koji su do tada služili vojni rok u Mostaru. Naredne godine vojna posada u Onogoštu je brojala 306 vojnika. U gradu je tada bilo 560 kuća”, navodi on.

Takođe, Petar Šobajić u svojoj knjizi “Nikšić (Onogošt)” ističe da su Rišnjani i Novljani bili prvi Turci koji su došli u novopodignuti grad u Nikšiću i nastanili se u bedemima Donjeg Grada.

“Oni su tu sagradili svoje kuće ali kako je prostor Donjeg grada bio mali, svi ostali koji su se posle njih doseljavali u Nikšić, podizali su kuće u polju ispred grada. Tako se turski Nikšić sastojao iz dva dijela: grada i varoši. Sam grad se dijelio na Gornji grad (Bedem) i Donji grad, dok se varoš izvan zidina grada dijelila na mahale: Mušovina, Hercegovačka, Podgorička, Spuška, Kučka, Piperska, Ferizovića i Grudska mahala”, piše Šobajić u svojoj knjizi.

Važnost Nikšića tih davnih godina kao vojnog i trgovinskog centra brzo je rasla, zbog čega su odgovorni predstavnici vlasti i ljudi zaduženi za urbani razvoj, morali razmišljati vrlo disperzivno.

Šabotić kaže da je često prisutna ratna opasnost primoravala nikšićke kapetane da razmišljaju u pravcu što efikasnije bezbjednosti grada.

“Vojnička logika je nalagala da je grad morao imati više zona odbrane „odbrambenih prstenova“ ili „krugova“, bezbjedonosnih kapija i drugih prolaza koji su morali biti locirani u skladu sa dometima raspoloživih oružja i oruđa, odnosno sa mogućnošću žive sile da ih brani za određeni vremenski period, koji je bio dovoljan da se iz jedne utvrde, u datom momentu, može u pomoć priskočiti onoj posadi koja je bila ugrožena u drugoj utvrdi. Vjerujemo da je sada jasnije da je Bedem zato bio samo centralni dio odbrambenog sistema Onogošta koji se sastojao od impozantnog broja utvrđenih kula, šanaca, pandurica, utvrđenih rovova, stražarnica i osmatračnica”, navodi on.

Tako na sajtu Montenegrina stoji podoban opis svih kula i osmatračnica na nikšićkom Bedemu. Na južnom i krajnjem dijelu tvrđave, izdizala se petougaona trospratna kula, a na sjeveru niža osmougaona kula.

U sredini se nalazi Kastel, najstarija građevina tvrđave, koji su sačinjavale dvije topdžane, stan dizdara i stan azapa (tvrđavskih stražara) i dubok podrum, ozidan na svodu, koji je služio kao magacin za municiju.

Na najuzvišenijem dijelu tvrđave bila je artiljerijska platforma. Dvije manje platforme (topdžane) bile su podešene za po jedan merzer, a na južnom i istočnom dijelu tvrđave moglo se smjestiti šest do osam topova pojedinačno.

Donji grad (dio utvrđenja pod glavicom) građen u obliku četvorougla, zaštićen tvrđavom, sa kojom je sačinjavao cjelinu, i tri zida, visoka po četiri, debljine od 1,45-1,5 metara, sa kulama na uglovima i u sredini, bio je nešto uži, ali znatno širi od gornjeg.

Na uglovima istočnog zida Donjeg grada nalazile su se Prosena i osmougaona Osa kula, sa bunarom i zrvnjem, a u sredini je Velika kapija.

Transportne kule su pripremljene za pješadijsku odbranu. Kruna zidova oko donjeg grada, bila je izgrađena u vidu bankete, koja je prolazila kroz kule i njome su se mogli kretati vojnici.

Dio istočne kule ne tako davno je konzerviran, pa je iskorišćen za scenski prostor i kulturna dešavanja u ljetnim mjesecima. Mimo toga Bedem ostaje vječita inspiracija brojnim istoričarima koji svojim spisima čuvaju od zaborava istorijske momente nastale na ovom hladnom kršu. A kamene zidine ostale su da svjedoče o nekim davnim vremenima kada se na bedemima i kulama starog grada vjekovima vodila bitka ne samo za grad već i za preimućstvo na mnogo većim nivoima.

S.Bošković