Programi i udžbenici za srednje škole šturo obrađuju LGBT teme

Centar za građansko obrazovanje (CGO) je predstavio nalaze istraživanja o zastupljenosti LGBTI tema u aktuelnim školskim programima, u okviru projekta „LGBTIQ – svako je neko slovo“, koji sprovodi uz finansijsku podršku Ministarstva pravde, ljudskih i manjinskih prava.

Istraživanje školskih programa i udžbenika za gimnazije i stručne škole urađeno je od 1. novembra 2020. do 25. januara 2021. od strane šest istraživača CGO-a, a analizirano je ukupno 18 predmeta za srednje škole, odnosno 24 udžbenika u kojima je bilo za očekivati da se nađu LGBTIQ pojmovi.

“Sama pretraga je u osnovi imala 118 ključnih riječi i fraza koje se odnose na LGBTIQ tematiku. Takođe, identifikovana su mjesta u školskim programima i udžbenicima u kojima je bilo prostora da se obrade i LGBTIQ pitanja a gdje je ta obrada izostala“, kazala je Maja Marinović, saradnica na programima u CGO-u.

Istraživanje je pokazalo da se ubjedljivo najviše sadržaja o LGBTIQ osobama i pravima ove grupe našlo u okviru predmeta Zdravi stilovi života.

“Ovaj udžbenik je na zadovoljavajući način obradio LGBTIQ tematiku, ukazujući na različitosti, ali i naglašavajući značaj prihvatanja drugog i drugačijeg. Nažalost, njegov uticaj je ograničen, jer je u pitanju izborni program. Takođe, u njemu se nalaze i korisne dalje adrese, iako bi ih trebalo ažurirati i proširiti u opsegu“, kazala je Željka Ćetković, koordinatorka programa Aktivno građanstvo u CGO-u.

Školski program za predmet Pojedinac u grupi, koji je dopuna maturskog standarda za predmet Psihologija u III i IV razredu, ne sadrži direktno pominjanje LGBTIQ osoba, ali predviđa upoznavanje uzroka nastanka predrasuda i stereotipa i razumijevanje njihovog negativnog uticaja.

Ovaj predmet pored Zdravih stilova života ima najviše mogućnosti da obradi LGBTIQ teme posebno zato što većina problema za LGBTIQ osobe proističe iz činjenice da ih većina ne prihvata kao pojedince koji su jednaki i ravnopravni sa svima, navedeno na konferenciji za medije.

U okviru predmeta Crnogorski-srpski, bosanski, hrvatski jezik i književnost u školskom programu nema pominjanja LGBTIQ tematike, a minimalno se pominje i u udžbenicima za sva četiri razreda gimnazije i za dva razreda stručnih škola.

“Doduše, neki od pisaca i književnika koji su obrađivani u okviru ovih udžbenika bili su ili otvoreno ili pretpostavljeno homoseksualne i biseksualne osobe, iako se to ne navodi u njihovim biografijama u ovim udžbenicima“, kazala je Ćetković.

U tom pravcu, preporučuje se da se uvrsti u udžbenicima svih razreda u kojima se predaje ovaj predmet makar po jedno djelo koje obrađuje ili pominje LGBTIQ osobe kao protagoniste ili druge likove.

Školski program za predmet Etika za 4. razred gimnazija ne pominje LGBTIQ pitanja, a ona se ne obrađuju ni u pratećem udžbeniku.

“U okviru obrade vrsta diskriminacije i osnova za diskriminaciju navode se pol, starost, rasa, nacionalna pripadnost i imovinsko stanje, pa bi bilo bi dobro makar u okviru te lekcije pomenuti i diskriminaciju po osnovu seksualne orjentacije i rodnog identiteta“, ukazala je Ćetković.

Školski program za predmet Sociologija kulture ne sadrži pojmove vezane za LGBTIQ osobe. Homoseksualnost se pominje jednom kroz obradu aktivnosti koje se u društvu mogu smatrati devijantnim a u drugim posve normalnim, pa je tu navedeno da je homoseksualnost u Velikoj Britaniji nekad bila krivično djelo.

“Bilo bi dobro tokom te lekcije popraviti tvrdnju iz udžbenika i pojasniti učenicima da ne samo da je homoseksualnost zakonom dopuštena, već su prava homoseksualnih i drugih LGBTIQ osoba zaštićena a njihova jednakost sa ostalim građanima propisana uz izričitu zabranu diskriminacije po osnovu seksualne orjentacije i rodnog identiteta”, naglasila je Ćetković.

Iako u izbrnom školskom programu za Evropske integracije nema pominjanja LGBTIQ osoba,  u udžbeniku za ovaj predmet se nekoliko puta pominju pojmovi vezani za LGBTIQ osobe, prvenstveno u okviru obrade Povelje o temeljnim pravima EU.

Zatim se u obradi rodne ravnopravnosti navodi ravnopravnost žena, muškaraca i osoba drugačijih rodnih identiteta.

U odjeljku Zaštita manjinskih prava konkretno se navodi problem homofobije koji je dobro opisan.

Školski program za predmet Psihologija za 2. razred gimnazije u dijelu Ličnost i psihičko zdravlje predviđa da učenici/ce treba da znaju šta je identitet, naprave razliku između različitih identiteta (lični, profesionalni, seksualni…).

“Iako se u udžbeniku za ovaj predmet daje definicija ličnog identiteta, u njemu nijesu obrađeni različiti identiteti onako kako je navedeno u programu, odnosno seksualni identitet nije uopšte pomenut. Stoga, preporuka za ovaj predmet je da se i u okviru udžbenika i lekcije nađu različiti identiteti i aspekti identiteta, a posebno seksualni i rodni identitet“, objasnila je Željka Ćetković.

“Takođe, bilo bi dobro pomenuti očekivanje od dijela društva da se LGBTIQ osobe odreknu homoseksualnog ili transrodnog identiteta kako bi bile prihvaćene u društvu što uglavnom prouzrokuje auto-homofobiju, transfobiju i bifobiju, a posljedično i slučajeve diskriminacije i nasilja što u konačnici dovodi i do narušavanja psihološkog stanja samih LGBTIQ osoba“, navodi ona.

Školski program za Psihologiju za trogodišnje srednje stručne škole ne pominje LGBTIQ osobe, kao ni prateći udžbenik, iako se u odjeljku 2. Biološke osnove psihičkog života kratko navodi da put seksualnog razvoja i seksualne orijentacije nije kod svih isti i da su to teme koje izazivaju oprečne stavove kod ljudi.

Školski program Sociologije za 4. razred gimnazije u okviru Teme 3.3. Socijalizacija, hominizacija, slobodno vrijeme i dokolica kao jednu od aktivnosti predviđa da učenici rade istraživanje i prezentaciju na temu pravo na različitost: seksualna orjentacija. Međutim, udžbenik ne sadrži pominjanja LGBTIQ osoba, iako je za to bilo prostora.

“U nizu školskih programa i udžbenika nema pominjanja LGBTIQ osoba. To se odnosi na Logiku za III i IV razred gimnazije, Biohemiju za IV razred gimnazije, Molekularnu biologiju i genetiku, Filozofiju za IV razred gimnazije i Poslovnu komunikacija za I razred srednjih stručnih škola“, zaključila je Ćetković.

Cilj ovog projekta je da doprinose unaprijeđenju položaja LGBTIQ osoba u crnogorskom društvu, smanjenju štetnih posljedica diskriminacije i nasilja prema LGBTI osobama kao i da stimuliše obrazovni sistem i njegovo pozicioniranje kao jedne od brana diskriminaciji i nasilju prema LGBTIQ osobama.