Balkanski put svile

Kineske investicije na Zapadnom Balkanu već godinama bilježe stalni rast. Uz ekonomsku zavisnost, često se spominje i opasnost političkog uticaja Kine na Balkanu. Međutim, nije baš jasno o kakvom se tu uticaju radi, piše Dojče vele.

Kada se u zapadnim medijima i institutima koji se bave geostrateškim analizama govori o evropskoj integraciji zemalja jugoistočne Evrope, po pravilu prevladava argumentacija straha. Sve te zemlje-od Grčke, preko Makedonije i Bosne i Hercegovine, do Hrvatske, od Albanije, preko Crne Gore, Kosova do Srbije-doživljavaju se prije svega kao stvarni ili potencijalni izvor problema i neprilika, bez obzira da li se radi o političkoj ili ekonomskoj nestabilnosti, slabostima u razvoju demokratskih struktura i pravne države, ili o organizovanom kriminalu koji se iz tih zemalja preliva na Zapad. A tu je i posebno aktuelni strah od izbjegličkog talasa koji prijeti bogatim zemljama Evropske unije.

Uz to je popularno govoriti o još jednoj opasnosti: Zapadni Balkan doživljava se kao mjesto sučeljavanja globalnih i geostrateških interesa takozvanih “velikih igrača” svjetske politike. Po prirodi stvari i u skladu s istorijskim sjećanjem, to je s jedne strane Zapad, dakle EU i Sjedinjene Države, a s druge Istok, prije svega Rusija. Kao regionalna sila ograničenog uticaja, ali tradicionalno povezana s regionom, još se rado spominje Turska.

No posljednjih godina pažnja se sve češće obraća i na još jednog važnog aktera: Kinu. Ona se naziva “novim velikim igračem“, a kao opasnost se navode neki njeni “geopolitički interesi“ u jugoistočnoj Evropi; upozorava se na “političko markiranje terena“ koje Peking sprovodi u regionu i na “potencijalno problematično prisustvo Kine na Balkanu“. Skicira se opasnost od toga da bi Kina “mogla da investicioni kapital pretoči u politički“. Pritom te prijetnje ostaju neuobičajeno difuzne i rijetko ko je u stanju da formuliše konkretnu političku korist koji bi Kina mogla da ima od nekog značajnijeg uticaja u jugoistočnoj Evropi.

Kina-globalni kapitalist na svjetskom tržištu

Sasvim je drugačije kada se radi o ekonomskim interesima. Najkasnije od 2013. godine, kada je kineski predsjednik Di Đinping svijetu obznanio strategiju “One Belt, One Road“, poznatu i pod nazivom “Novi put svile“, zapadni analitičari počeli su da obraćaju posebnu pažnju na aktivnosti te svjetske ekonomske velesile na jugoistoku Evrope.

Kineska “Belt and Road Initiative“ (BRI) predviđa opsežne, prije svega infrastrukturne, projekte s krajnjim ciljem omogućavanja brzog i jeftinog protoka robe i usluga iz Kine ka bogatim tržištima zapadne Evrope. Kao važne tranzitne stanice na tom putu nalaze se i zemlje jugoistočne Evrope, pa se u stručnim krugovima govori o zemljama “Balkanskog puta svile“ (Balkan Silk Road).

Prva velika investicija na tom putu bila je u Grčkoj. Tamo je velika kineska pomorska kompanija COSCO najprije 2009. uložila više od 650 miliona eura za kupovinu koncesije na 35 godina u najvećoj grčkoj luci Pirej u blizini Atine, da bi već 2016. uložila još 280 miliona eura i time ostvarila većinski udio od 51 odsto vlasništva. Ali nije upečatljiva samo investicija-već i do sada ostvareni rezultati. Dok je prije deset godina luka u Pireju bila među 20 najvećih transportnih luka u Evropi, danas se ona već nalazi među prvih deset. A uskoro je najavljeno otvaranje još jednog terminala.

Kineski program pomoći kineskoj privredi

U međuvremenu, kineske firme investiraju i privredno su aktivne u svim zemljama jugoistočne Evrope. Ukupni obim finansijskog angažmana procjenjuje se na dvocifrene, milijardske sume eura. Pritom bi, međutim, trebalo razlikovati direktne investicije kineskih firmi s jedne, od relativno povoljnih kredita s druge strane. Ta druga stavka daleko je veća, navodi Jens Bastijan, nezavisni ekonomski analitičar i jedan od najboljih poznavalaca kineskog privrednog angažmana u jugoistočnoj Evropi.

“S izuzetkom Grčke i djelimično Srbije, u svim drugim zemljama regiona prije svega se radi o povoljnim kreditima kineskih državnih banaka tamošnjim vladama”, kaže Bastijan.

Pritom se ti krediti uslovljavaju angažovanjem kineskih firmi kao izvođača poslova, tako da nastaje “zatvoreni kreditni krug“: Kineske banke finansiraju kineske firme, koje dovode kineske radnike pa čak materijal iz Kine-za gradnju nekog mosta ili autoputa u Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini ili Hrvatskoj.

“To je u osnovi konjunkturni i izvozni program za kinesku privredu koja ima probleme s prekomjernim kapacitetima”, napominje Bastijan.

Cilj:Zapadno tržište

Kineski privredni interes pritom je jasan: konačni cilj strategije “Belt-and-Road“ je ekonomski jako i veliko tržište zapadne Evrope, a balkanske zemlje tu prije svega fungiraju kao “ulazna vrata za Evropu“ i u tom kontekstu kao važna tranzitna ruta. Zbog toga se prije svega i ulaže u infrastukturne projekte poput puteva, luka ili željezničkih pruga. No ukupan obim tih investicija relativno je mali.

Jens Bastijan napominje da se trenutno u javnosti stiče utisak da Kina znatno više ulaze u taj region od Evropske unije, što međutim sa stvarnošću nema veze.

“Kada se pogleda koliko sredstava EU u okviru različitih kreditnih programa stavlja na raspolaganje za BiH, Kosovo, Srbiju, Hrvatsku ili Mađarsku, vidi se da su to višestruko veće sume novca no što je to Kina i u stanju i spremna da uloži“, kaže Bastijan.

Tu, dodaje, postoji veliki raskorak između najava iz Kine i realne prakse.

A velika je i razlika između iznosa koje je Kina spremna da investira u balkanske zemlje s jedne i u zemlje zapadne Evrope s druge strane. Tu je Peking prije svega zainteresovan za ulaganja u firme visoke tehnologije-i pritom ne štedi novac. Dok je do sada najveća kineska investicija na Balkanu-ona u luku Pirej-iznosila manje od milijardu eura, samo preuzimanje njemačkog proizvođača robota “Kuka“ prije dvije godine kineske investitore koštalo je 4,5 milijarde eura. A ista količina novca bila je potrebna i za prošlogodišnje preuzimanje ponuđača usluga u sektoru energije “Ita“.

Ove godine je-za sada-najveća investicija preuzimanje gotovo deset odsto dionica “Dajmlera“ od strane šefa kineskog koncerna “Geely, Li Shufua“, za 7,5 milijardi eura. Samo u Njemačku, kineske firme prošle godine investirale su rekordnih 13,7 milijardi dolara. Istovremeno, međutim, trebalo bi imati u vidu i investicije u drugom smjeru, a tu je rezultat zasada jednoznačan: ukupne dosadašnje investicije njemačke privrede u Kini dvostruko su više-oko 70 milijardi eura-od ukupnih investicija kineskih firmi u Njemačkoj.

Kineski kapital i oprezni Zapad

U osnovi se dakle radi o klasičnom kapitalističkom protoku novca i investicijama u okvirima globalizovanog tržišta. Svi ulažu novac tamo gdje smatraju da im se to najviše isplati, s jasnim ciljem što boljeg pozicioniranja na svjetskom tržištu i time ostvarivanja što većeg profita. Da li se pritom ulaže u Kinu, Njemačku ili zemlje zapadnog Balkana, uglavnom nije ključno. Istina je pritom, da zapadne zemlje imaju bolju mogućnost zaštite u slučajevima ulaganja u tzv. “osjetljiva područja“.

Tu se prije svega radi o kineskim investicijama u firme koje razvijaju visokorazvijenu tehnologiju od strateške važnosti za funkcionisanje neke zemlje ili kod koje postoje posebni siguronosni kriterijumi. Tako je recimo u Njemačkoj vlada prije dvije godine, na inicijativu iz SAD, spriječila da kineski investitori preuzmu njemačkog proizvođača komponenti za kompjuterske čipove “Aixtron“. A početkom ove godine Berlin onemogućio ulaganje kineskog novca u firmu “50Hertz“, jednog od značajnih nemačkih snabdjevača električnom energijom.

Samo biznis

Vlade zemalja jugoistočne Europe su tu u daleko lošijoj situaciji, navodi Jens Bastijan: “U tom regionu Kina bira partnere koji imaju slabu pregovaračku poziciju.“ To Pekingu, kao jačem partneru, omogućava da, uz relativno male investicije i znatno jeftinije nego što mu je to moguće u zapadnim zemljama, ostvaruje svoje ekonomske i trgovinske ciljeve.

No, nije jasno kakva bi to bila politička agenda koja te investicije prati.

“Kina, za razliku od Rusije, nema razloga da podstiče ili podržava neku promjenu režima u pojedinim zemljama“, napominje Bastijan.

Kineski geostrateški interes na zapadnom Balkanu je prije svega privrednog karaktera-većim dijelom kao tranzitnog područja prema zapadu i samo manjim dijelom kao mogućem tržištu. I tu nikakvih nesporazuma nema. A da Kina pritom nikome ne docira o ljudskim pravima ili slobodi medija-to je naravno svim vladama na zapadnom Balkanu dobrodošao bonus“.