Kvar se nekada telefonom prijavljivao, danas se odmah evidentira

Kvarovi na mreži, koji najčešće prouzrokuju nestanak električne energije, nekada su se prijavljivali fiksnim telefonom dežurnim dispečerima koji bi onda slali ekipe na teren i rješavali problem. Danas Crna Gora ima moderni Nacionalni dispečerski centar (NDC) u kojem se odmah registruje problem na mreži i otklanja kvar najbrže moguće.

Direktor Nacionalnog dispečerskog centra, Branko Stojković, za Vikend novine govori o počecima, novim projektima i putu koji je NDC prešao od prijava kvarova putem fiksnog telefona do evidentiranja problema u trenutku kada i nastane.

VN: Kada je počeo sa radom prvi Nacionalni dispečerski centar i šta se promijenilo do danas?

Stojković: U Crnoj Gori 50-tih godina je počeo sa radom prvi dispečerski centar koji je bio smješten u Upravnoj zgradi Crnogorskog elektroprenosnog sistema, gdje nam se danas nalazi rezervni NDC. U novu zgradu preselili smo se 1992. godine. Za razliku od današnjeg, nekada su se kvarovi jedino mogli prijaviti telefonom. Dispečer je imao tzv. slijepu šemu, čisto da zna gdje je koja trafostanica i dalekovod, ali se sve preko telefona radilo. Na početku nismo imali ni daljinsko mjerenje, a danas imamo praktično kompletan nadzor na nivou čitave države.

VN: Da li vi odmah možete da evidentirate neki kvar na mreži ili trafostanici?

Stojković: Mi istog trenutka imamo informaciju jer imamo kompletan nadzor 24 časa. Dakle, radi se neprekidno, a 11 dispečera, koliko ih radi u NDC brine o svemu. Ukoliko dođe do ispada na mreži dispečeri reaguju odmah kako bi što prije očuvali sistem u pogonskom stanju. Dispečeri imaju i uvid u sistem regiona, kao i u sistem funkcionisanja operatora u Evropi u realnom vremenu, gdje svakog trenutka možemo da vidimo kakvo je opterećenje i sutuacija kod njih.

Moram naglasiti da je kod nas rijetkost da na primjer jedna opština ostane bez napajanja električnom energijom. Mi imamo druge puteve, odnosno za skoro svaku opštinu imamo dvostrano ili čak i trostrano napajanje. Ove godine je beznaponska pauza smanjenja i možemo se pohvaliti da je ona sada na minornom nivou.

VN: Sa čime tačno upravlja Nacionalni dispečerski centar?

Stojković: Mi smo zaduženi za prenosni sistem. Za 400, 220 i 110 kilovoltnu mrežu. Imamo 27 trafostanica toga naponskog nivoa, kao i dalekovode. Dakle, mi gazdujemo i upravljamo tim prenosnim sistemom koji se sastoji od određenog broja trafostanica i dalekovoda. To je u našem domenu i time mi upravljamo. Iz NDC se vrši nadzor kompletnog sitema, a dosta čvrsto smo povezani i sa 11 dalekovoda iz okruženja, odnosno sa Bosnom i Hercegovinom, Kosovom, Srbijom i Albanijom. Nadamo se da će tokom iduće ili početkom 2019. godine biti pušten u pogon energetski kabl, pa ćemo biti povezani i sa Italijom. Tada ćemo imati jako bogat spektar operatora prenosnog sistema.

Što se upravljanja konkretno tiče, potrebno je prenijeti sve informacije iz tih trafostanica i sa dalekovoda. Moramo znati tačne tokove snaga u svim dalekovodima, opterećenje, napone, uklopno stanje i da blagovremeno 24 sata budemo upoznati sa stanjem sistema. Potrebno nam je što više podataka iz svih trafostanica, samim tim i sa dalekovoda, a kontrolišemo i energetske objekte Elektroprivrede, odnosno hidroelektranu i termoelektranu, a ubrzo i vjetropark na Krnovu.

VN: Nedavno ste krenuli sa projektom izrade novog SKADA/EMS sistema. Možete li nam pojasniti o čemu je riječ?

Stojković: SKADA sistem predstavlja neposredni nadzor i prikupljanje podataka. Mi imamo jedan SKADA sistem već duži vremenski period koji smo razvili da kažem u našoj kući, tj. u Crnoj Gori i pustili u pogon. Uglavnom sam ja učestvovao u njegovoj izradi i on i sada funkcioniše. Međutim, vrijeme čini svoje, unapređuju se stvari, a potrebe rastu. Zato smo ušli u projekat izrade novog SKADA i EMS (napredne aplikacije koje dispečeri koriste za što uspješnije praćenje rada energetskog sistema) sistema.

U pitanju su dva projekta. Prvi podrazumijeva pripremanje objekata za daljinski nadzor i upravljanje i on je započet 2015. godine. Ugovor je u oktobru 2015. potpisan sa firmom Eminent iz Podgorice. Vrijednost radova je oko dva miliona eura. U cilju formiranja dvije potpuno nezavisne konfiguracije postojećeg i novog SCADA/EMS sistema, CGES je u prvoj fazi projekta implementacije novog SCADA/EMS sistema izvršio pripremu svih objekata za njihovo povezivanje sa novim sistemom. U skoro sve trafostanice smo ugradili mikroprocesorska brojila, kao i lokalne SKADA sisteme koje u dosta trafostanica nijesmo imali. Sada imamo kompletan nadzor i upravljanje i na lokalnom nivou. Moram naglasiti da smo povezali trafostanice preko jednog računarskog uređaja koji prikuplja lokalne informacije i komunicira dvosmjerno sa SKADA sistemom u dispečerskom centru prenoseći sve bitne informacije u trenutku kad se dogode. Tako dispečenr ima kompletan uvid u trenutnu situaciju.

VN: Kolika je vrijednost projekta nabavke novog SKADA/EMS sistema i koji su ciljevi?

Stojković: CGES je pristupio realizaciji novog SCADA/EMS sistema i sa Institutom Mihailo Pupin iz Beograda u junu 2016. godine sklopila ugovor na iznos 2.368.158 eura. Cilj projekta je unapređenje i poboljšanje nadzornih i upravljačkih kapaciteta kao i performanse postojećeg NDC. Takođe, kroz ovaj projekat rezervni dispečerski centar tehnički će biti u popunosti opremljen kao ovaj. Mi moramo pored glavnog imati i rezervni dispečerski centar koji se nalazi na drugoj lokaciji, u slučaju nekih vanrednih okolnosti, nepogoda i slično.

Dispečeri su počeli da se upoznaju sa novim SKADA sistemom. Moram reći da će stari SKADA sistem raditi paralelno sa novim i tako ćemo imati i veću sigurnost.

VN: Da li se poštuju svi standardi EU?

Stojković: Mi smo članica ENTSO-E asocijacije (Evropska mreža operatora prenosnih sistema). Mi smo spremni za Evropsku uniju i poštujemo sve standarde. Potpisnici smo svega i ravnopravna smo članicama Evropska mreža operatora prenosnih sistema.