“Rat iz dečje perspektive” je zbornik radova nastao iz uvjerenja da znanja o ratu ne mogu biti potpuna ukoliko ne uključuju upravo iskustva marginalizovanih društvenih subjekata. Zbornik je sačinilo petnaest žena iz svih država nastalih krvavim raspadom bivše Jugoslavije, a predstavile su ga na promociji u prostorijama UK Parobrod, u Beogradu.
Polazeći od toga da u savremenoj regionalnoj književnosti dominira perspektiva muškarca, dok su autorke i ženski likovi u književnosti na margini-ovaj zbornik pišu upravo mlade autorke, književne kritičarke, dok za temu zbornika biraju dječiju perspektivu na rat, koja je, smatraju one, takođe marginalizovana, budući da je opšta pretpostavka da u ratu učestvuju prevashodno odrasli, piše RSE.
“Ratovi iz devedesetih godina prošlog vijeka predstavljaju trau-mu koja još uvijek na različite načine progoni sva postjugoslovenska društva”, piše u predgovoru zbornika.
Nađa Bobičić, književna kritičarka iz Podgorice i glavna urednica zbornika “Rat iz dečje perspektive”, objasnila je da upravo ti ratovi oblikuju ne samo našu perspek¬tivu na sadašnjost, već njihova narativizacija u dominantno nacionalističkim i kapitalističkim diskursima nastoji da oblikuje i naše stavove o Drugom svjetskom ratu, antifašizmu i Narodnooslobodilačkoj borbi (NOB).
“U zborniku su važne dvije teme. Jedna tema je NOB, dakle iskustva djece u NOB-u koji je donio revolucionarno novo društvo i sa druge strane ratovi i iskustva 90-tih koji su kontrarevolucija, dakle poslije 90-tih je jedno lošije društvo od onog koje je bilo prije. E sad, dječja perspektiva u NOB-u, to je perspektiva djece koja su imala ideje i mogla su da se bore za nekakve ideale, komunističke, novog društva, revolucionalrnog društva. I na kraju tog užasnog Drugog svjetskog rata gradio se novi sistem. Mi smo zaključili da se djeci u toj književnosti pristupa kao da su to djeca novog poretka i aktivni učesnici u ratu”, istakla je ona.
Sa druge strane, kako navodi, ratovi 90-tih, ni odrasli a ni djeca-mi smo tada bili djeca koji smo pisali ovaj zbornik-nemamo nikakve pozitivne ideje zašto se borimo, dakle sve je nekakav nacionalizam i agresija sa jedne strane a sa druge propast radničke klase i bujanje desnice, gdje se vidi jedna šizofrena pozicija gdje se često pokušava da se kroz dječju perspektivu proguraju nekakve nacionalističke ideje u književnosti.
Zbornik “Rat i dečja perspektiva” važan je i kao feministički princip i protivteža maskulinitetu, budući da su sve tekstove u zborniku pisale književne kritičarke iz regiona.
Prema riječima jedne od njih, Irene Jovanović iz Srbije, važno je promijeniti ugao gledanja na ratove dvadesetog vijeka, jer iako “rat počinju muškarci i u rat idu muškarci, u ratu svakako ne učestvuju samo oni”.
“Ono što je bio moj fokus su upravo bile djevojčice u NOB-u. Ja sam iskreno očekivala da će biti baš puno feminističkih primera nerodnostereotipnih djevojčica, međutim njih je jako malo. Zanimljivo je da u tom periodu književna kritika nije osećala potrebu za isticanjem takvih junakinja, dok se danas u kanonu zapravo zadržavaju samo ona djela o NOB-u koja su najmanje ratna, prosto se stvara jedan revizonistički diskurs kome se oduzima tema NOB-a, a djevojčice se svrstavaju u okvir školskog kurikuluma ili u okviru teme polnog sazrijevanja poput romana “Orlovi rano lete” Branka Ćopića”, objašnjava Jovanović.
Iako se Drugi svjetski rat vodio i na teritoriji Srbije, oni 90-tih tu nisu imali intenzitet i nivo stradanja koji su imali u susjedstvu. U tom smislu je i opravdana pretpostavka da je perspektiva iz koje su se stvarala književna djela drugačija na teritorijama gdje se ginulo i gdje su posljedice rata vidljivije i sveobuhvatnije, što je upravo i potvrdila Maja Abadžija, književna kritičarka iz Bosne i Hercegovine tokom svojih istraživanja i rada na zborniku.
“Više sličnosti ima između iskustava Hrvatske i BiH i tu je književnost ponudila neke nove linije koje nećemo sretati u književnosti u Srbiji. Međutim, sklona sam da vjerujem da se ratna književnost i posljedice ratne književnosti, pogotovo kad govorimo o marginalnim i ranjivim grupama kakve su u svakom ratu žene i djeca, i ne razlikuju toliko i da je možda veća razlika u autorskim sposobnostima i autoricama posebno. Ja sam obrađivala četiri autorice sličnih godina i može se primijetiti u njihovoj poeziji da nikada nije po definiciji ratna i nikada nije posvećena isključivo ratu, več se u njima rat javlja kao daleki odjek nekadašnje traume, traume koje su one nekada vjerovatno preživele kao djeca”, objašnjava Abadžija.
U susjednoj Hrvatskoj su, pak, žene i djeca u književnosti, pogotovo nakon ratova 90-tih predstavljeni isključivo kao žrtve, smatra tamošnja kritičarka Natalija Iva Stepanović.
“U predstavljanju Domovinskog rata u Hrvatskoj su žene i djeca u Hrvatskoj postali ultimativne žrtve, znači melodramatski kod je prisutan, ali i spektakl ženske patnje više manje, mada ne znam kako je bilo u Srbiji, to mi je teško usporediti“, zaključila je Stepanović.
Cilj istraživanja u zborniku”Rat i dečja perspektiva” bio je da se pronađu, interpretiraju i kritički evaluiraju različiti narativi o ratovima u čijem su središtu djeca.
Zbornik “Rat iz dečje perspektive” sadrži trinaest radova a iza njega stoji neformalna grupa “Pobunjene čitateljke”, dok je zbornik objavljen u saradnji sa udruženjem i portalom Radnik.rs i Rekonstrukcijom Ženski fond.
