Bjork danas i uvijek

Prve asocijacije na Bjork su njeni uvrnuti kostimi i frizure, Island i detinji izraz lica. Iza tog lica se, međutim, krije ozbiljna unutrašnjost. Teško je za nju reći da je pop diva. Ispravno je nazvati je umjetnikom, u svakom smislu te riječi. Njen umjetnički izraz prostire se mnogo šire od muzike. Ona uspijeva da spoji svijet pop kulture i svijet umjetnosti, nalazi se na granici između mejnstrima i andergraunda.

Bjork je predstavnik sjevernjačkog senzibiliteta, nasupot strastvenom južnjačkom koji je zastupljeniji u popularnoj kulturi. Strast je kod nje skrivenija dublje u biće, slojevita i intenzivna. Ne razotkriva se lako. Njena duboka osjećajnost izražena je najizravnije kroz njen vokal. Njime na čudesne načine uspijeva da iznese veoma širok spektar emocija, od melanholije do pomahnitale sreće, od straha do bijesa. Isto tako, nemoguće je smjestiti je u neki žanr, jer se njena muzika prostire od popa do džeza, od panka do elektronike.

Bjork se kroz svoju muziku otvara, ostaje izložena i ogoljena pred slušaocem. Gotovo kao da slavi svoju ranjivost, otvoreno pjevajući o stvarima koje joj se dešavaju u privatnom životu. Razotkriva svoju tugu, razočarenja i bijes, i suočava se sa njima, da bi se uvijek vratila nadi i optimizmu. U isto vrijeme, ona uspijeva da ostane misteriozna. Univerzalne ljudske emocije dočarava na veoma specifičan način.

Kockica šećera

Bjork je rođena 1965. godine u Rejkjaviku. Od djetinjstva osjeća povezanost sa muzikom. Roditelji je rano upisuju u muzičku školu, tako da je prvo došla u dodir sa klasičnom muzikom. Sa 11 godina snimila je prvi album, čime je postala nacionalna zvijezda. Ipak, pjesme koje na tom albumu pjeva nisu njene. Bile su to obrade različitih izvođača, od Bitlsa do Stivija Vondera, prepjevane na islandski jezik. Bjork je, međutim, od djetinjstva pisala svoje pjesme, maštajući o vremenu kada će moći njih da snimi.

Sedamdesetih godina sa obližnjeg britanskog ostrva počeli su da dopisu novi zvukovi. Bjork je bila tinejdžerka kada je pank preplavio Island. Njena buntovnička priroda pronašla se u duhu koji je pank donio sa sobom. Ubrzo je osnovala svoj prvi bend.

Tokom 80-ih godina bila je član nekoliko pank i post-pank bendova. Bila je dio umjetničke sredine, vječito okružena pjesnicima, avangardnim i džez muzičarima i nadrealističkim umjetnicima. Ovaj period je ključan na njeno razvijanje kao umjetnika. Izloženost najrazličitijim idejama razvijala je njenu otvorenost za eksperimentisanje koju je ispoljavala u kasnijoj karijeri.

https://www.youtube.com/watch?v=edmDN11BxCY

Bend Sugarcubes koji je Bjork predvodila od 1986. do 1992. godine postigao je internacionalna priznanja. Bio je to spoj post-pank zvuka i islandske kulture i tradicije, i zajednički projekat sa njenim suprugom. Njihov prvi singl na engleskom jeziku “Birthday”, pronašao je mjesto na top listama u Velikoj Britaniji. Ubrzo im je zakazana i američka turneja na kojoj su ih slušali i Dejvid Bouvi i Igi Pop.

Do kraja 80-ih godina Bjork je već iza sebe imala uspjehe u muzičkom svijetu, a postala je i majka po prvi put. Ipak, njen put je tek otpočeo. Imala je potrebu da se udalji od rada u bendu i započne nešto novo.

Isobel u civilizaciji

Početkom 90-ih Bjork se seli u London, sa odlukom da postane solo izvođač. Bjork često napominje kako joj je oduvijek elektronska muzika bila bliža od roka, pronalazeći najveću inspiraciju kod izvođača kao što su Kraftwerk i Brajan Ino. Zbog toga je London bio pravo mjesto za nju. Takođe, veliki uticaj na njeno pisanje pjesama imali su ženski izvođači poput Džoni Mičel i Kejt Buš, svojim izrazito ženstvenim senzibilitetima. Bjork je težila da ove različite uticaje objedini u svom novom umjetničkom izrazu.

U Londonu tog vremena razvijala se jaka muzička andergraund scena. Bilo je to vrijeme uspona elektronske plesne muzike (EDM), rejva i klupske kulture. U Bristolu se javio trip-hop, zvuk koji su predvodili bendovi Massive Attack i Portishead. Kod Bjork se javilo interesovanje za eksperimentisanje na ovom novom terenu.

Bjork je postala jedan od najznačajnijih solo izvođača 90-ih. Život u Londonu bio je veliki kontrast u odnosu na izolovani život na Islandu. Podrazumijevao je život u urbanoj i burnoj sredini, izlaske u klubove. Vrijeme je provodila sa pionirima elektronike 90-ih godina, poput Trikija i Goldija. Počela je da sarađuje intenzivno sa producentom Markom Belom.

Tokom 90-ih godina snimila je tri albuma. Već na prvom albumu, jednostavno nazvanim “Debut”, počinje njeno eksperimentisanje sa elektronikom, kombinujući je sa elementima folka i hip-hopa. Ovo je bilo njeno stidljivo, ali upečatljivo, predstvaljanje svijetu. Na omotu albuma djelimično skriva lice rukama. Od tada pa nadalje svaki njen album biće izraz novog aspekta njene ličnosti koji pronalazi u sebi.

Na drugom albumu “Post”, ona nastavlja da istražuje elektroniku i industrijski zvuk. Ovo je njen album o urbanom gradu i o brzom životu u razvijenoj civilizaciji, ali iz ugla osobe koja dolazi iz potpuno drugačije sredine. Upoznaje nas sa Isobel, djevojkom rođenom u šumi, u izolaciji, koja čovječanstvu, oslonjenom na logiku, želi da skrene pažnju na važnost urođenog instinkta i intuicije. Pjesmu Isobel napisao je islandski pjesnik, Sjon, sa kojim je sarađivala i nakon toga. Spot za istu pjesmu uradio je francuski reditelj Mišel Gondri, sa kojim je Bjork takođe radila u više prilika.

Njeni spotovi postali su jedan od njenih zaštitnih znakova. Od početka solo karijere Bjork je ogromnu važnost posvećivala vizuelnom aspektu svog rada. Vizuelno uvijek prati priču njenih pjesama. Mora da uskladi spoljašnjost sa onim što osjeća unutra. Pored Gondrija, na njenim spotovima radili su i Spajk Džouns, Kris Kaningham, Aleksandar Mekvin i dr.

Homogenic

Uspjesi i naporan rad izmorili su Bjork. Bila je pod ogromnim pritiskom nakon prva dva albuma. 1996. godine opsjednuti fan njene muzike neuspješno je pokušao da joj dostavi bombu na kućnu adresu, nakon čega se ubio. Ovo joj je donijelo neželjenu medijsku pažnju. Bjork je imala potrebu da se povuče.

Njen treći album “Homogenic”, snimljen je u Španiji. Po mnogim kritičarima ovo je njeno najbolje ostvarenje do danas, i jedan od ključnih albuma 90-ih godina uopšte. Predstavlja njen povratak u unutrašnji svijet, povlačenje u sebe i povratak korijenima. Ona odlazi još dalje u muzičkom eksperimentisanju. U muziku unosi žičanu instumentaciju, koju kombinuje sa snažnim elekronskim bitovima. Muzika zvuči sublimno, puno života. Bjork je ponovo u svojoj sredini, u prirodi. Ona u pjesmi Alarm Call proklamuje:

“Želim da se popnem na vrh planine sa radijom i dobrim baterijama, da pustim radosnu pjesmu i osobodim ljudsku rasu od patnje”.

U ovoj fazi svoje karijere Bjork se udaljava od slatkastog imidža koji je do tada pratio. Kako sama kaže, željela je da izgradi imidž ratnice. Na kultnom omotu za album ona je obučena u svileni ogrtač, sa sočivima u očima i ogromnim noktima. Djeluje misteriozno i smireno, hladno i udaljeno. Dizajn omota je radio Aleksandar Mekvin.

Album je inspirisao mnoge druge izvođače, posebno Radiohead u stvaranju njihovog albuma Kid A. Pored svog pritiska u kom Homogenic nastaje, album predstavlja slavljenje života i nosi optmističnu poruku, završavajući se pjesmom All is full of Love. Bjork je uspjela da ponovo pronađe stabilnost.

https://www.youtube.com/watch?v=AjI2J2SQ528

Ples u tami

Godine 1999. Lars fon Trir ponudio je Bjork ulogu u svom mračnom mjuziklu Dancer in the dark. Bjork je za film napisala originalnu muziku. Uloga je bila teška sama po sebi, ali i rad sa Trirom, tako da se zavjetovala da više neće glumiti. Pjesma iz filma koju je snimila sa Tomom Jorkom bila je nominovana za Oskara, dok je na Kanskom festivalu osvojila nagradu za najbolju glumicu. U Trirovom filmu Bjork igra Selmu, ženu koja je slijepa i zatvorena u svoj imaginarni svijet. Ovo stanje oslikaće se i na njen sljedeći album.

“Vespertine” je možda najintimniji album koji je Bjork snimila. Obilježava i početak njene dugogodišnje veze sa umjetnikom Metjuem Barnijem. Intimnost je noseća tema albuma. Željela je da snimi album o mikrokosmosu, o svakodnevici, dokolici, nasuprot epskim temama sa albuma Homogenic. Kako i sam naziv albuma govori, u pitanju su večernje teme, pa tako ovdje eksplicitno istražuje i teme seksualnosti i erotike, ali na neuobičajeni način, što se čuje na singlovima albuma Pagan poetry i Cocoon.

Bjork se u ovom periodu preselila u Njojork. Počela je da sarađuje sa novom grupom muzičara i producenata. Ovog puta eksperimentiše sa nekonvencionalnim instumentima. U muziku pretvara zvukove iz svakodnevnog života. Sama je radila i na pravljenju mikrobitova koji se pojavljuju na albumu. Sarađuje sa horovima, a dominantni su i zvukovi harfe, muzičkih kutija i sličnih zvukova kojima se u tom periodu divila.

Čini se da su njene ideje nepresušne. Na Vespertine se nadovezao album Medulla 2004. godine, sačinjen isključivo od ljudskog glasa.

Priroda i tehnologija

Specifičnost umjetnosti koju Bjork stvara jeste njena težnja da kroz nju spoji prirodu u tehnologiju, koje su u modernom svijetu shvaćene kao opozitnosti. Ona uspijeva da obgrli obje. Bjork je odrastala je okružena santama leda, bjelinom i hladnoćom. Ne krije da je priroda njena najveća inspiracija. Priroda je imala najveći uticaj na nju kao stvaraoca, kao i na razvijanje njenog vokala. Odrastajući na Islandu, nije bila izložena drugim pjevačkim uzorima u djetinjstvu.

Njena ljubav prema prirodi može da se nadoveže na panteističku tradiciju sjeverno-evropskih zemalja, koja podrazumijeva povezivanje religije i prirode. Ovo se prvo manifestovalo slikarstvom pejzaža, koje je bilo najranije zastupljeno u sjevernim djelovima Evrope. Bjork takođe njeguje ljubav prema pejzažu, što se vidi u njenim spotovima. Gotovo da je priroda njena religija, ogledalo u kom spoznaje sebe.

Tehnologija joj je takođe bliska, posebno u stvaranju muzike. Često uz pomoć tehnologije uspijeva da dočara zvuk koji je inspirisan prirodom. Ovim težnjama najviše se približila svojim albumom iz 2011. godine Biophilia. Na njemu se bavi temama nauke i prirode, a čak su ga pratile i interaktivne aplikacije. Album prati i dokumentarac koji je snimila sa Dejvidom Atenboro (When Bjork met David Attenborough) u kom raspravljaju o čovjekovoj vezi sa prirodom.

Bjork danas i uvijek

Godine 2013. Bjork je raskinula sa dugogodišnjim partnerom Metjuom Barnijem sa kojim ima i dijete. Ovaj težak udarac propraćen je njenom muzikom. Čitav album Vulnicura je kao njena otvorena rana koju teži da zacijeli, što je, čini se, stvarajući svoj posljednji album Utopia uspijela još jednom. Njena najveća poruka je ranjivost iz koje crpi unutrašnju snagu.

Poslednjih godina Bjork ne prestaje da oduševljava svojim djelom. U muzejima se prave izložbe o njenoj karijeri. U njoj se spajaju potpuni paradoksi modernog i drevnog, djetinjeg i agresivnog, umjetnosti i nauke. Mnogobrojne saradnje dodatno su obogaćivale i nastavljaju da obogaćuju njeno djelo. Spoj futurizma i nečeg gotovo magičnog i primordijalnog što nosi u sebi čini je već sada besmrtnom.