Legende i mitovi iz Crne Gore

Crna Gora je zemlja bogatog kulurno-istorijskog nasljeđa. Brojne su civilizacije ostavile traga na jednu od najmanjih, ali i najljepših, zemalja Evrope. Priče i legende iz Crne Gore, vežu se za razna istorijska razdoblja i najrazličitije okolnosti i ličnosti. Danas ćemo otkriti tek jedan mali dio zanimljivih priča naših predaka.

Vladimir i Kosara

Priča o tragičnoj ljubavi između kneza Vladimira i princeze Kosare, isprepletana istinitim i mitskim događajima, nastala je mnogo vijekova prije čuvene Šekspirove drame “Romeo i Julija”.

U ratu sa makedonskim carem Samuilom 997. godine knez Vladimir je zarobljen i odveden u tamnicu u grad Prespu. Po običaju careva ćerka Kosara je prala noge tamničarima i tom prilikom je ugledala kneza koji joj se učini  “slađi od meda i saća”i kazala ocu da će skočiti u jezero ako je ne uda za Vladimira. Ubrzo se i vjenčavaju  i žive u dvorcu u blizini manstira Prečista krajinska na Skadarskom jezeru.

Nakon smrti cara Samuila na prijesto dolazi njegov bratanić Vladislav. Novi car poziva kneza Vladimira da ga posjeti  u Prespu. Znajući da je Vladislav prevrtljiv knez zatraži da mu pošalje drveni krst  jer je “na njemu Spasitelj razapet” kao znak  da mu se ništa neće dogoditi. Vladislav uputi tri monaha sa drvenim krstom ali čim je knez došao u Prespu bio je ubijen na vratima crkve. U trenutku pogubljenja imao je drveni krst u rukama i sa njim je sahranjen. Vladimirova žena Kosara je prenijela njegovo tijelo u manastir Prečista Krajinska i zamonašila se. Poslije smrti je po svojoj želji sahranjena pokraj nogu kneza.

Knez Vladimir zbog svog hrišćanskog života koji je vodio, proglačen za sveca.

Legenda o Liki Ceniju

Za Ulcinj su vezane brojne legende, ali je najradije i najčešče prepričavana ona o Liki Ceniju. On je bio čuveni gusar koga je sultan osudio na smrt zbog njegovog gusarenja, ali je igrom sudbine izbjegao strašnu kaznu. Uspio je da uhvati i ubije drugog čuvenog gusara Grka Lambra, koga niko drugi nije mogao pronaći. Lika Ceni ne samo da je sačuvao svoj život već je dobio i titulu kapetana. Ulcinjani generacijama prenose priču o tome kako je najpoznatiji ulcinjski razbojnik zahvaljujući prstu sudbine postao kapetan.

Migel de Servantes

Prema predanju, u Ulcinju je, krajem XVI vijeka, pet godina svog života u zatočeništvu proveo Migel de Servantes proslavljeni španski pisac. Vjeruje se da junakinja njegovog romana “Don Kihot”, Dulsineja, nosi ime upravo po Ulcinju (Dulsineja-Ulcinjanka).

Ovih dana u tom gradu ekipa NVO Ad Hoc, snima film o Servantesu.

“Glavni fokus filma je boravak Servantesa u Ulcinju i prikazuje promjenu njegovog emocionalnog stanja kroz događaje koji utiču na njega od momenta kada je stigao kao zarobljenik do momenta kada napušta Ulcinj. Naravno, tema je njegova ljubav prema Dulsineji (Ulcinjanki) jer je jedan od događaja koji drastično emotivno utiču na njega momenat kada upoznaje tu Ulcinjanku. Žanr filma je istorijska romansa međutim, biće i nekoliko akcionih scena (mačevanje, napad brodova itd.). Kao sekundarni fokus ovog projekta jeste da se kroz ljubavnu priču baziranu na legendi o Servantesu prikaže i kulturna baština Ulcinja u tom vremenu, i iz tog razloga kostimografija, scenario kao i muzika, napravljeni su tako da reflektuju svakodnevni život Ulcinjana iz tog doba”, rekao je za CDM redtelj kratkometražnog filma o slavnom Špancu, Robert Janković.

Legenda o Kadmu i Harmoniji – mitskim osnivačima Budve

Kao i za mnoge druge gradove na istočnoj obali Jadrana, i za Budvu je vezan mit koji svjedoči o njenom osnivanju. Ta mitska istorija grada povezuje se sa sudbinom smrtnika Kadma i njegove božanske žene Harmonije, kćerke boginje Afrodite i Areja.

„… Nedaleko od mjesta gdje su svete Delfe prorekle Kadmu da će da osnuje grad Tebu, u jednoj pećini živjela je ogromna aždaja posvećena bogu rata Aresu. Iz čeljusti joj je plamtjela vatra, a na glavi joj se njihala zlatna krijesta… Zastrašujuća aždaja je usmrtila Kadmove vjerne sluge… Kadmo, željan osvete, naoružan oklopom, mačem, kopljem nasrnuo je na neman i koplje se zarilo u njeno tijelo… Dugo je Kadmo gledao aždaju koju je savladao… Odjednom, kroz šumu se razlijegao glas: ’Što stojiš, Agenorov sine, i čudiš se aždaji koju si ubio? Uskoro će se i tebi, pretvorenom u zmiju, čuditi ljudi’… Kadmo je osnovao grad Tebu, dao stanovnicima zakone i uredio cijelu državu. Bogovi sa Olimpa dali su Kadmu za ženu prekrasnu Aresovu i Afroditinu kćer Harmoniju. Svadbeni pir velikog osnivača Tebe bio je veličanstven. Svi bogovi sa Olimpa bili su na toj svadbi i bogato darivali mladence. Kadmo je postao jedan od najmoćnijih grčkih kraljeva… Bogovi sa Olimpa nisu mu poslali samo sreću, već je morao da iskusi i mnoge nevolje… U starosti, izmučen, Kadmo je napustio grad i sa svojom ženom Harmonijom dugo je lutao po tuđini, te je najzad, na volovskim kolima, stigao u daleku Iliriju i osnovao grad Butoe… Borba sa aždajom ga je dugo mučila… ’Ako me za njenu smrt kažnjavaju bogovi, bolje da se i sam pretvorim u zmiju’… Kadmo i njegova žena završili su svoje živote u liku zmija…“

Da ova priča nije samo plod mašte zabilježen u djelima antičkih pisaca, dokazuju istorijska i arheološka dokumenta.

Legenda o Svetom Tripunu

Sv. Tripun (Trifon, Trifun), frigijski mučenik iz ranohrišćanskog vremena, zaštitnik grada Kotora i njegove najznamenitije katedrale, često je u likovnoj umjetnosti prikazivan kao mladić s kamenom i palmom, kako je predstavljen i na čuvenoj kotorskoj pali iz XV vijeka. Stare legende govore da su njegove svete mošti – koje su poštovali i katolici i pravoslavci – dospjele u Kotor početkom IX vijeka prilikom posjete grupe mletačkih trgovaca koji su se brodom vraćali iz Svete zemlje. Iako Mlečani nijesu bili voljni da Kotoranima ustupe dragocjene mošti, nakon što je bura njihov brod tri puta vraćala u gradsku luku protumačili su to kao božji znak i odlučili, nakon dobijanja određene svote novca, da ih ustupe Kotoru.

Palata tre sorelle (tri sestre)

Najzanimljiviji profani objekat je čuvena palata „Tre sorele – Tri sestre‟, ljetnjikovac plemićke kotorske porodice Buća. O toj građevini mjesne legende kažu da su je u XV vijeku sagradile tri sestre zaljubljene u istog mladića, koje su odlučile da provedu život u potpunoj izolaciji. Kad je umrla prva sestra, zazidan je jedan od tri prozora na palati; poslije smrti druge zazidan je i drugi prozor, a nakon smrti treće ostao je otvoren samo treći prozor, jer nije imao ko da ga zazida.

Legenda o vodopadima na Cijevni

Priča kazuje da su vodopadi na Cijevni, koje Podgoričani zovu Nijagarini, dva puta bili srušeni i iznova građeni teškom mukom lokalnog stanovništva. Kada bi ih podigli, zbog mlinova koji su postojali u prošlosti, nemilosrdna Cijevna bi ih odnijela, naročito u zimskim mjesecima.

Legenda kaže da se nakon trećeh građenja pojavila starica i naredila graditeljima da između kamena koji postavljaju, stave ovčiju vunu.

Ono su savjet poslušali i vodopadi su opstali do današnjeg dana, pa iako mlinova više nema, predstavljaju mjesto koje Podgoričani obilaze ljeti, kao i brojni turisti.

Svetac sa glavom psa

U manastiru Gradište iznad Buljarice, na ikonostasu crkve Sv. Nikole, naslikan je Sveti Kristofor sa glavom životinje. Jedna od legendi kaže da je Kristofor kao monah bio izuzetno lijep, pa mu je ljepota smetala u obavljanju službe Božije. Zbog toga je danonoćno molio Svevišnjeg da mu unakazi lice i uzme ljepotu. U pauzama između molitvi na svoju glavu je stavljao svakojake maske i prelijepo lice mazao opakim travama. I Bog je uslišio molitve svog sluge, naružio mu glavu i podario životinjsku. Kristofor se nakon toga još predanije dao molitvama i služenju Bogu.

Partrijarh Pavle, pisao je o Svetom Kristiforu u Glasniku, službenom listu SPC, 1975. godine.
U opširnom odgovoru jednom od čitalaca koji je želio da sazna nešto više o ikoni iz Buljarice, patrijarh Pavle naveo je da o Svetom Kristoforu postoje dvije priče – istočna i zapadna, uz napomenu da se kod nas, kao i kod ostalih istočnih hrišćana – Jermena, Kopita, Jakovita i Melhita, Sveti Kristofor slavi različito. To isto važi i za rimokatolike, posebno Špance.

Prema istočnoj, Sveti Kristofor potiče od nekih plemena ljudoždera, takozvanih psoglavih (kinokefalon). U jednom ratnom pohodu vojska cara Dekije (249-151) naišla je, u pustinji, na te čudne ljude, uhvatila jednog mladića i poslala u Rim, kao nešto jedinstveno, svome caru za zabavu. Tamo se mladi, koji se zvao Reprovos, upoznao sa hrišćanstvom, i pri krštenju dobio novi, ljudski lik i ime Kristofor.

Priča sa zapadne strane, rimokatolička, govori o Kristoforu kao divu, porijekom iz Palestine. Služio je mnogim knezovima i kraljevima, i čim bi vidio da su bojažljivi napuštao bi ih. Zaposlio se kod Satane, ali i on ga je razočarao. Na jednom raskršću ugledao je drveni krst i pošao u potragu za onim kome je, kao simbol, bio namijenjen. Našao ga je, prenoseći krst, preko duboke i brze rijeke. Otuda ono Hristonosac (Krstonosac) na oreolu oko glave, na ikoni u crkvici kod Gnjilana.

B. V.