U ateljeu za konzervaciju i restauraciju JU Muzeji i galerije Budve nedavno je u potpunosti priveden kraju kompleksan projekat „Konzervacija ranohrišćanskog mozaika (podni mozaik iz ranohrišćanske bazilike u Starom gradu, Budva)”.
Mozaik potiče sa kraja V vijeka n.e. i predstavlja jedan od najznačajnijih primjera mozaika iz navedenog perioda na prostoru Crne Gore, a konzervacija i restauracija je završena pod rukovodstvom Jova Đurovića, konzervatorskog savjetnika i upravnika Organizacione jedinice „Muzeji“ Javne ustanove „Muzeji i galerije Budve“.
Tokom dugotrajnog i kompleksnog procesa, započetog 2015. godine, na projektu konzervaciju su radili, pored Jova Đurovića, Dušan Maksimović (Centar za konzervaciju, Beograd), Elvir Adrović (vajar) i Jelena Đurašković (akademska slikarka).
Urađen je završni retuš, a mozaik deponovan u konzervatorskom ateljeu Ustanove. Namijenjen je vraćanju in situ kada se pokrene projekat rekonstrukcije i valorizacije ranohrišćanske bazilike, kako navodi mr Lucija Đurašković, direktorica Javne ustanove „Muzeji i galerije Budve“.
Nakon katastrofalnog zemljotresa 1979. godine obavljena su prva zaštitna arheološka istraživanja na lokaciji na kojoj se danas nalaze ostaci ranohrišćanske bazilike. Preciznije, 1983. godine, pod rukovodstvom arheologa Nataše Vukotić, otkriveni su ostaci bazilike, mozaika, kamene plastike, sitnih pokretnih nalaza, kao i nekoliko grobova. Tom prilikom otkriveno je osam mozaičkih cjelina, ukupne površine od oko 40 m². Mozaik se nalazio u centralnom brodu bazilike po uglovima naosa i apside, tik uz zidove, u pojasu od oko 2 metra. Najveći dio mozaika pronađen je u sjeverozapadnom uglu i duž sjeverne strane glavnog broda.
Mozaik je izrađen od raznobojnih kamenih tesera, opeke i staklene paste, tehnikom opus tesselatum, direktnim ubadanjem tesera u svjež krečni malter. U izradi ovog mozaika uočljiva su dva pristupa. Fragmenti u apsidi izrađeni su dosta precizno, uz upotrebu sitnijih tesera površine od oko 1cm². Takva izrada nije baš karakteristična za mozaike ovog perioda, već prije pripada nekim starijim epohama. Fragmenti pronađeni u sjeverozapadnom uglu centralnog broda izrađeni su od dosta krupnijih tesera. Kamen korišćen za izradu ovog mozaika potiče sa različitih lokacija, i to: zeleni kamen iz Bečića, ružičasti kamen iz Tivta, sivi krečnjak, bijeli krečnjak i bijeli mermer. Pored tesera od kamena, korišćene su tesere od crvene i žute opeke, kao i tesere od staklene paste. Stilski gledano, ovaj mozaik odlikuju šare koje se mogu naći na raznorodnim umjetničkim djelima nastalim nakon kraja V vijeka nove ere. Ivične bordure su ispunjene rombovima i trouglovima, ili izlomljenim linijama. Središnje polje ispunjeno je kružnim prepletom. Krugovi i međuprostor dopunjeni su monogramima, svastikama, pticama, poprečno preklopljenim trouglovima i dijagonalno preklopljenim kvadratima. Najljepše i najvrednije predstave sačuvane su u apsidi. Na najsvetijem mjestu bazilike predstavljene su dvije ptice, golubice u hramu, sa Hristovom ružom u kljunu. Izrada ovih mozaika odlikuje se izborom manjih kockica, minucioznijim radom, bogatom polihromijom, te bogatijom mozaičkom strukturom, u odnosu na mozaike naosa.
Prve konzervatorske intervencije na mozaiku izvedene su tokom oktobra 1986. godine, pod rukovodstvom Vladimira Rašića, konzervatora Republičkog zavoda za zastitu spomenika kulture tadašnje SFR Jugoslavije. Radovi na konzervaciji ranohrišćanskog mozaika započeti su u maju 2015. godine.
